بررسی باستان‌شناختی سلاح‌های گرم و فرآیند تولید، به‌کارگیری، بهره‌وری از آن در بستر سیاسی و اقتصادی دورۀ قاجار

رضاپور, فاطمه; منتظرظهوری, مجید

doi:10.22034/PJAS.8.29.265

EN FA

سال 8، شماره 29 - ( 10-1403 ) سال 8 شماره 29 صفحات 293-265 | برگشت به فهرست نسخه ها

‎ 10.22034/PJAS.8.29.265

Mendeley

Zotero

RefWorks

Rezapour F, Montazerzohouri M. (2024). Firearms’ Archaeological Investigation and Their Production Process, Uses, and Efficiency in the Economic and Political Environment of the Qajar Period. Parseh J Archaeol Stud. 8(29), 265-293. doi:10.22034/PJAS.8.29.265
URL: http://journal.richt.ir/mbp/article-1-910-fa.html

رضاپور فاطمه، منتظرظهوری مجید.(1403). بررسی باستان‌شناختی سلاح‌های گرم و فرآیند تولید، به‌کارگیری، بهره‌وری از آن در بستر سیاسی و اقتصادی دورۀ قاجار مطالعات باستان‌شناسی پارسه 8 (29) :293-265 10.22034/PJAS.8.29.265

URL: http://journal.richt.ir/mbp/article-1-910-fa.html

بررسی باستان‌شناختی سلاح‌های گرم و فرآیند تولید، به‌کارگیری، بهره‌وری از آن در بستر سیاسی و اقتصادی دورۀ قاجار

فاطمه رضاپور¹

، مجید منتظرظهوری^*²

1- دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2- استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران (نویسندۀ مسئول) ، majidzohouri@ut.ac.ir

چکیده: (1215 مشاهده)

براساس مطالعات باستان‌شناختی، انسان همواره در تلاش برای تولید و تکامل ابزارهای جنگی بوده و تسلیحات جنگی همواره نقشی مهم در کسب موفقیت‌های نظامی داشته ‌است. به‌رغم افزایش چشمگیر مطالعات باستان‌شناسی دورۀ قاجار، نوع تسلیحات نظامی مورداستفاده در این دوره کمتر موردتوجه قرار گرفته است و پژوهش‌های انجام‌شده در حوزۀ نظامی دورۀ قاجار بیشتر به بررسی سلاح‌های سرد و ساختار نظامی قشون پس از رفت و آمد هیأت‌های نظامی خارجی و تأثیرات آن‌ها اختصاص دارد؛ درصورتی‌که نقش سلاح گرم در دورۀ قاجار و تحولات ناشی از آن کمتر در مطالعات باستان‌شناسی موردتوجه قرار گرفته است. تمرکز این پژوهش بررسی چگونگی واردات و ساخت سلاح گرم و انواع مورداستفادۀ آن در طول دورۀ قاجار است. هدف از این پژوهش، مطالعۀ باستان‌شناسانۀ این سلاح‌ها و بررسی رفتار فرهنگی هر دوره در چگونگی مواجه با تولید و واردات سلاح‌ها در راستای پاسخ به این پرسش‌ها است؛ روش‌های دستیابی به این سلاح‌ و تولید داخلی آن‌ها به چه صورت بوده؟ و تفاوت آن‌ها در چه جزئیاتی قابل تبیین است؟ هم‌چنین بسترهای سیاسی و اقتصادی دورۀ قاجار چگونه در توسعه و به‌کارگیری سلاح گرم مؤثر بوده‌اند؟ روش پژوهش به‌صورت یک بررسی جامع و همه‌جانبه‌نگر موادفرهنگی مکتوب و غیرمکتوب طراحی شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آ‌ن هستند که استفادۀ قشون از سلاح‌های گرم به‌عنوان جنگ‌افزار محوری قشون در آغاز دورۀ پیشا ناصری و با آغاز مناسبات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایران با دیگر کشورها آغاز شده و تلاش برای تولید داخلی آن نیز از همان ابتدا مدنظر قرار گرفته است؛ هم‌چنین سلاح‌های تولید داخل دارای طول بیشتر و تزئینات کمتری در مقایسه با نمونه‌های وارداتی هستند، ازجمله تزئینات مورداستفاده در نمونه‌های داخلی نقوش تناوبی هندسی است.

واژه‌های کلیدی: باستان‌شناسی، قاجار، نظامی‌گری، جنگ افزار، قشون قاجاری، سلاح گرم.

متن کامل [PDF 3259 kb] (386 دریافت)

نوع مقاله: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصی باستان‌شناسی
دریافت: 1402/6/16 | پذیرش: 1402/11/14 | انتشار: 1403/10/1

فهرست منابع

1. - الیویه، آنتوان گیوم، (1371). سفرنامۀ اولیویه تاریخ اجتماعی-اقتصادی ایران در دوران آغازین عصر قاجار. ترجمه: محمدطاهر میرزا، تصحیح و حواشی: دکتر غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات.

2. - اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا، (1395). اکسیر التواریخ (تاریخ قاجاریه از آغاز تا 1259ه‍.ق.). به‌اهتمام: جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.

3. - آدمیت، فریدون، (1362). امیرکبیر و ایران. چاپ هفتم، تهران: خوارزمی.

4. - بهنام، جمشید، (1375). ایرانیان و اندیشه تجدد. تهران: فرزان روز.

5. - بروگش، هینریش، (1367). سفری به دربار سلطان صاحبقران. ترجمه: مهندس کردبچه، جلد دوم، تهران: اطلاعات..

6. - تافلر، الوین؛ و تافلر، هایدی، (1377). جنگ و ضد جنگ -بقاء در آستانه قرن بیست و یکم. ترجمه: شهیندخت خوارزمی، بی‌جا: سیمرغ، چاپ سوم.

7. - تورنتن، لین، (1374). تصاویری از ایران (سفر کلنل ف. کُلُمباری به دربار شاه ایران). ترجمه: مینا نوائی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

8. - تاج‌بخش، احمد، (1382). تاریخ مختصر تمدن و فرهنگ ایران قبل از اسلام. تهران: یادواره کتاب.

9. - دنبلی، عبدالرزاق بیک، (1383). مآثرالسلطانیه-تاریخ جنگ‌های اول ایران و روس. تصحیح و تحشیه: غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران: روزنامۀ ایران.

10. - دالمانی، رنه، (1335). از خراسان تا بختیاری. تهران: امیر کبیر.

11. - دوکوتزبوئه، موریس (1365). مسافرت به ایران در دوران فتحعلی‌شاه قاجار. ترجمه: محمود هدایت، تهران: جاویدان.

12. - رایت، دنیس، (1361). نقش انگلیس در ایران. ترجمه: فرامرز فرامرزی، تهران: فرخی.

13. - شهوند، علی؛ و اسدی، مهدی، (1399). «عوامل مؤثر بر قاچاق اسلحه در خلیج‌فارس و بندر بوشهر طی سال‌های قبل از جنگ جهانی اول(1331-1297ق.)». پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، 8(2): 123-16. https://doi.org/10.30473/lhst.2020.7051

14. - شعبانی‌مقدم، ع.؛ فروغی ابری، ا.؛ و دهقان‌نژاد، م.، (1401). «بررسی و تحلیل روند تأسیس کارخانه‌های تولید اسلحه و فشنگ در دورۀ قاجار». گنجینه اسناد، 32(1): 69-46. https://doi.org/10.30484/ganj.2022.2917

15. - صحت‌منش، ر.، (1397). «نظام توپخانه در دورۀ قاجار». مطالعات تاریخی جنگ، 2(2): 114-87. DOR: 20.1001.1.25887033.1397.2.2.5.1

16. - صفائی، ابراهیم، (1356). پنجاه‌سال. بی‌جا: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.

17. - طباطبایی، سیدجواد، (1385). تأملی درباره ایران مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی. جلد دوم، تهران: ستوده.

18. - فلور، ویلم، (1366). جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران عصر قاجار. ترجمه: ابوالقاسم سری، جلد اول، تهران: توس.

19. - فلور، ویلم، (1393). صنایع کهن ایران در دوره‌ی قاجار. ترجمه: علیرضا بهارلو، تهران: پیکره.

20. - فلاندن، اوژن، (2536). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران. ترجمه: حسین نورصادقی، چاپ سوم، تهران: اشراقی.

21. - قائم‌مقامی، جهانگیر، (1326). تاریخ تحولات سیاسی نظام ایران از آغاز قرن یازدهم هجری تا سال 1301 ه‍.ش. تهران: چاپخانۀ علی‌اکبر علمی.

22. - کرشیش، آگوست کارل. (بی‌تا). رسالۀ علم جنگ. نسخۀ خطی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، شمارۀ بازیابی: 12565-6.

23. - کلمنت، مارکام، (1364). تاریخ ایران در دورۀ قاجاریه. ترجمه: میرزا رحیم فرزانه، به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: آسمان.

24. - کرزن، جرج. ن.، (1373). ایران و قضیه ایران. ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی، 1/764.

25. - کرزن، جرج. ن.، (1349). ایران و قضیه ایران. ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

26. - کلاوزویتس، کارل فون، (1397). در باب ماهیت جنگ. ترجمه: مرضیه خسروی، تهران: روزگار نو.

27. - کیهان، محمود، (1311). جغرافیای مفصل. جلد دوم، تهران: بی‌نا.

28. - گرمرودی، میرزا فتاح‌خان، (1347). سفرنامه میرزا فتاح خان گرمرودی به اروپا در زمان محمد شاه قاجار. به‌کوشش: فتح‌الدین فتاحی، تهران: بی‌نا.

29. - موریه، جیمز، (1385). سفرنامۀ جیمز موریه. ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: توس.

30. - مهدوی (هوشنگ)، عبدالرضا، (1375). تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دورۀ صفوی تا پایان جنگ جهانی دوم. تهران: امیرکبیر.

31. - نجفی، مهنام، (1392). میدان توپخانه دارالخلافه ناصری ذهنیت ایرانی و ره‌آورد دیگری. تهران: روزنه.

32. - ویلسون، آرنولد، (1347). سفرنامۀ ویلسون یا تاریخ سیاسی و اقتصادی جنوب‌غربی ایران. ترجمه: حسین سعادت نوری، بی‌جا: وحید.

33. - ویلسون، آرنولد، (1310). خلیج‌فارس مجموعه وقایع تاریخی و گزارش نظامی خلیج از قدیمی‌ترین ازمنه تا اوایل قرن بیستم. ترجمه: محمد سعیدی، تهران: فرهومند.

34. - هالینگبری، ویلیام، (1363). روزنامه سفر هیأت سرجان ملکم. ترجمه: امیر هوشنگ امینی، تهران: کتاب‌سرا.

36. - Adamiat, F., (1983). Amir Kabir and Iran (7th ed.). Tehran: Kharazmi. (In Persian).

37. - Bahnam, J., (1996). Iranians and the idea of modernity. Tehran: Farzan Ruz. (In Persian).

38. - Brugsch, H., (1988). A journey to the court of Sultan Shah Aqran. M. Kord Bacheh, Trans., Tehran: Etela'at. (In Persian).

39. - Clausewitz, C. V., (2018). On the nature of war. M. Khosravi, Trans., Tehran: Roozegar No, 18. (In Persian).

40. - Clement, M., (1985). History of Iran during the Qajar period. M. R. Farzaneh, Trans., I. Afshar, Ed., Tehran: Aseman. (In Persian).

41. - Cronin, S., (2012). “Deserters, Converts, Cossaks and Revolutionaries: Russians in Iranian Military Servic 1800-1920”. Middle Eastern Studies, 48(2): 147-182. https://doi.org/10.1080/00263206.2012.661371

42. - Curzon, G. N., (1970). Persia and the Persian question. G. V. Mazandarani, Trans., 2 Vols., Tehran: Institute for Translation and Publication. (In Persian).

43. - Dalmani, R., (1956). From Khorasan to Bakhtiari. Tehran: Amir Kabir. (In Persian).

44. - Danbali, A. B., (2004). Ma’aser al-Soltaniyeh: The history of the first Iran-Russia wars. G. Zargari- Nejad, Ed. & Annot., Tehran: Ruznameh Iran. (In Persian).

45. - DuCoutzboe, M., (1986). Travels to Iran during the reign of Fath-Ali Shah Qajar. M. Hedayat, Trans., Tehran: Javidan. (In Persian).

46. - Elgood, R., (1995). Firearms of the Islamic World: In the Tareq Rajab Museum, Kuwait. Tauris.

47. - E'tezad al-Saltaneh, A. M., (2016). Exir al-tavareekh (History of the Qajar dynasty from its beginning to 1259 AH). J. Kianfar, Ed., Tehran: Asatir. (In Persian).

48. - Flandin, E., (1997). Eugène Flandin's travelogue to Iran. H. Noor-Sadeghi, Trans., 3rd ed., Tehran: Eshraghi. (In Persian).

49. - Floor, W., (1987). Essays on the social history of Iran during the Qajar period. A. Sari, Trans., Vol. 1, Tehran: Toos. (In Persian).

50. - Floor, W., (2014). Ancient industries of Iran during the Qajar period, A. Baharloo, Trans., Tehran: Peykareh. (In Persian).

51. - Garmroodi, M. F. K., (1968). The travelogue of Mirza Fattah Khan Garmroodi to Europe during the reign of Mohammad Shah Qajar. F. Fattahi, Ed., Tehran: (Unpublished). (In Persian).

52. - Ghaemmaghami, J., (1947). The history of political and military developments in Iran from the beginning of the 11th century AH to 1922 CE. Tehran: Ali-Akbar Elmi Printing House. (In Persian).

53. - Hallinger, W., (1984). The travel journal of Sir John Malcolm's mission. A. H. Amini, Trans., Tehran: Ketabsara. (In Persian).

54. - Keyhan, M., (1932). Detailed geography (Vol. 2). Tehran: (Unpublished). (In Persian).

55. - Krisch, A. C., (n.d.). The treatise on the science of war [Manuscript]. National Library and Archives Organization of Iran, Retrieval No. 12565-6.

56. - Mahdavi (H. A.), A. R., (1996). The history of Iran's foreign relations from the beginning of the Safavid era to the end of World War II. Tehran: Amirkabir. (In Persian).

57. - Morier, J., (2006). The travelogue of James Morier. A. Sari, Trans., Tehran: Toos. (In Persian).

58. - Najafi, M., (2013). The Cannon Square of the Naserite Capital: Iranian mentality and the gift of the other. Tehran: Rozaneh. (In Persian).

59. - Olivier, G. A., (1992). Olivier's travelogue: Socio-economic history of Iran in the early Qajar era. M. T. Mirza, Trans.; G. Varahram, Ed. & Annot, Tehran: Etela'at. (In Persian).

60. - Rabi, U. & Ter-Oganiv, N., (2012). “The Military of Qajar Iran: The Features of an Irregular Army from the Eighteenth to the Early Twentieth Century”. Iranian Studies, 45 (3): 333-354. https://doi.org/10.1080/00210862.2011.637776

61. - Rait, D., (1982). The role of England in Iran. F. Faramerzi, Trans., Tehran: Farrokhi. (In Persian).

62. - Safai, E., (1977). Fifty years. No place: Ministry of Culture and Arts Publications. (In Persian).

63. - Shabani Moghaddam, A., Foroughi Abri, A. & Dehghan Nejad, M., (2022). Examination and analysis of the establishment of arms and ammunition factories during the Qajar period. Documentary Treasury, 32(1): 69-46. https://doi.org/10.30484/ganj.2022.2917

64. - Shahvand Ali, S. & Asadi Mahdi, M., (2020). “Factors affecting arms smuggling in the Persian Gulf and Bushehr during the years before World War I (1313-1297 AH)”. Local History Studies of Iran, 8(2): 16. https://doi.org/10.30473/lhst.2020.7051

65. - Sehhat Manesh, R., (2018). “The Use of Artillery System in the Qajar Dynasty”. Historical Study of War, 2(2): 87-114. DOR: 20.1001.1.25887033.1397.2.2.5.1

66. - Tabatabai, S. J., (2006). Reflections on Iran, the Tabriz School, and the foundations of modernism (Vol. 2). Tehran: Sotudah. (In Persian).

67. - Tajbakhsh, A., (2003). A brief history of civilization and culture of Iran before Islam. Tehran: Yadvareh Ketab. (In Persian).

68. - Thornton, L., (1995). Images of Iran: The journey of Colonel F. Colombari to the court of the Shah of Iran. M. Navaei, Trans., Tehran: Office of Cultural Studies. (In Persian).

69. - Toffler, A. & Toffler, H., (1998). War and anti-war: Survival at the dawn of the 21st century. Sh. Kharazmi, Trans., 3rd ed., [No place]: Simorgh. (In Persian).

70. - Ward, S. R., (2014). Immortal, Updated Edition: a military history of Iran and its armed forces. Georgetown University Press. https://doi.org/10.1353/book28417

71. - Wilson, A., (1931). The Persian Gulf: A collection of historical events and military reports of the Gulf from ancient times to the early twentieth century. M. Saeedi, Trans., Tehran: Farhoomand. (In Persian).

72. - Wilson, A., (1968). Wilson's travelogue or the political and economic history of southwestern Iran. H. Saadat-Nouri, Trans., (Unpublished). (In Persian).

ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
	این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.