Mendeley  

Zotero  

Khaksar N, Hamzavi Y, Mousazadeh M. (2024). An Investigation into the Characterization of Gypsum-Based Stucco Ornaments in Historical site of Shadiakh in Nishabur, Iran. Athar. 45(104), 143-161. doi:10.22034/45.1.125
URL: http://athar.richt.ir/article-2-1831-fa.html

در میان آرایه‏ های معماری خراسان، آنچه کمتر شناخته شده، آرایه ‏های گچی یافت شده از شهر قدیم نیشابور است. این آرایه ‏ها متعلق به سده ‏های اولیه اسلام هستند و در ظرافت و تنوع نقش با آرایه‏ های گچی ساسانیان و عباسیان در سامرا برابری می­ کنند. شادیاخ یکی از محوطه ‏های شهر قدیم نیشابور است که آرایه ‏های گچی بی­ نظیری از دوران سلجوقی را در خود جای داده است. مطالعات اندکی در رابطه با این محوطه و آرایه‏ های گچی آن انجام شده است. هدف این پژوهش، شناخت فنّی و ساختاری ملاط سه قطعه از آرایه ­های گچی محوطه شادیاخ است که می­ تواند گام مهمی در راستای شناخت، معرفی و حفظ این آثار ارزشمند بوده و همچنین در بخش آرایه ­های معماری اطلس میراث فرهنگی ایران تأثیرگذار باشد. در این راستا از روش تصویربرداری با استفاده از میکروسکوپ پورتابل Dinolite، آنالیز XRD و همچنین SEM-EDS جهت انجام مطالعات فنّی استفاده شده است. نتیجۀ پژوهش نشان می­دهد که فاز‏های اصلی نمونه ملاط­ های مورد مطالعه مربوط به ژیپس، کلسیت و کوارتز است. البته در یکی از نمونه ‏ها، انیدریت هم به‌عنوان فاز اصلی شناخته شده است که این تبدیل فاز در شرایط آب‌وهوایی نیشابور دور از ذهن نیست. همچنین برای برش راحت­ تر نقوش آرایۀ گچی برجسته، هنرمند گچبر برای ساخت ملاط، ملاط کم‌مایه را انتخاب کرده و کمی بیشتر از حالت معمول، آن را ورز داده است (ملاط گچ نیم­کشته). برای ماندگاری بیشتر آن، در زمان اجرای لایۀ بستر گچی، عملیات ماله­ کشی از حالت عادی بیشتر بوده و همچنین فشار ماله بر سطح بستر از حالت معمول بیشتر بوده است. درخصوص تغییرات و فرسایش ملاط، برخی از بلور‏های ژیپس به مرور زمان به انیدریت تبدیل شده و در برخی نمونه ‏ها، ریزبلور ژیپس بر روی بلور‏های اصلی تشکیل شده است.