logo
دوره 45، شماره 105 - ( 6-1403 )                   جلد 45 شماره 105 صفحات 84-61 | برگشت به فهرست نسخه ها

‎ 10.22034/45.105.3

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Shahabinejad A, Lookzadeh H. (2024). Reidentification of the Time Measuring Device of Roknieh Complex of Yazd Based on the Jame Al-Khairat Endowment Text. Athar. 45(105), 61-84. doi:10.22034/45.105.3
URL: http://athar.richt.ir/article-2-1734-fa.html
شهابی‌نژاد علی، لوک‌زاده هادی. بازشناسی دستگاه زمان‌سنجی مجموعۀ رکنیۀ یزد مبتنی‌بر متن وقف‌نامۀ جامع‌الخیرات فصلنامه علمی اثر 1403; 45 (105) :84-61 10.22034/45.105.3

URL: http://athar.richt.ir/article-2-1734-fa.html

بازشناسی دستگاه زمان‌سنجی مجموعۀ رکنیۀ یزد مبتنی‌بر متن وقف‌نامۀ جامع‌الخیرات
علی شهابی‌نژاد*1 ، هادی لوک‌زاده2
1- استادیار گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران (نویسندۀ مسئول). ، ali.shahabinejad@yazd.ac.ir
2- استادیار گروه فیزیک، دانشکدۀ فیزیک، دانشگاه یزد، یزد، ایران
چکیده:   (833 مشاهده)
یکی از عناصر شاخص تاریخی شهر یزد را می‌­توان دستگاه زمان‌­سنجی مدرسۀ رکنیۀ یزد یا همان رصد وقت و ساعت دانست. عملکردهای پیچیده، کاربردی و شگفت‌انگیز این دستگاه، آن را به موضوعی جذاب در مطالعات تاریخی یزد، به‌­ویژه در حوزۀ تاریخ علم تبدیل کرده است. این امر موجب شده تا تعداد قابل‌توجهی از پژوهشگران به توصیف این مجموعه و رصد آن بپردازند و مبتنی‌بر منابع تاریخی قرن نهم هجری‌قمری یعنی دو کتاب تاریخ یزد و تاریخ جدید یزد شرحی از آن ارائه دهند. با این­‌وجود تاکنون در کمتر پژوهشی از متن وقف­‌نامۀ جامع‌­الخیرات برای بازخوانی این ساعت بهره برده شده است. در این نوشتار با تکیه‌بر متن کتاب جامع‌­الخیرات و بازخوانی متن این کتاب در انطباق با سایر منابع و داده‌­ها، اطلاعات جدیدی از این دستگاه قرائت شده است. مطالعه بر پایۀ روش تحلیل محتوا و تفسیر متن است. در تفسیر متن کتاب جامع‌الخیرات علاوه‌­بر رجوع به دو منبع تاریخی مهم یعنی کتاب تاریخ یزد و تاریخ جدید یزد، از شواهد میدانی تازه به‌­دست ­آمده در محدودۀ مجموعۀ رکنیه بهره برده شده است. نتایج پژوهش اطلاعات مهمی از دستگاه را در اختیار قرار می‌­دهد که شامل ماهیت منبع تأمین نیروی محرکۀ دستگاه است که وابسته به قنات زارچ بوده است، به‌­نحوی‌­که این دستگاه را می‌­توان یک سازۀ آبی وابسته به قنات زارچ دانست. ازطرفی بررسی‌های این مقاله نشان می‌دهد که موقعیت نهر قدیم واقع‌در انتهای پایاب قنات زارچ که به تازگی در مجموعۀ رکنیه آشکارسازی شده است، منطبق با موقعیت استقرار این رصد در قرن هشت هجری‌قمری است. هم‌چنین پژوهش در ارتباط با هزینه‌های نگه‌داشت این دستگاه در قرن هشت هجری‌قمری مطالبی را ارائه می‌کند که منجر به افزایش شناخت ما از سازوکار راه‌اندازی و نگه‌داری این دستگاه می‌شود.
واژه‌های کلیدی: دستگاه زمان‌سنجی، مجموعۀ رکنیه، رصد وقت و ساعت، یزد، وقف‌نامۀ جامع الخیرات.
متن کامل [PDF 1178 kb]   (331 دریافت)    
نوع مطالعه: مقاله پژوهشی | موضوع مقاله: پژوهش های مرتبط با میراث فرهنگی
دریافت: 1403/2/4 | پذیرش: 1403/4/10 | انتشار: 1403/6/10
فهرست منابع
1. - ابویی‌مهریزی، محمدرضا، (1391). تاریخ فرهنگی یزد در روزگار شاه عباس ثانی و شاه سلیمان صفوی. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار.
2. - اسمیت، جان‌ماسون؛ و همکاران، (1366). تاریخ اجتماعی – اقتصادی ایران در دورۀ مغول، ترجمۀ یعقوب آژند. تهران، انتشارات اطلاعات.
3. - افشار، ایرج، (1374). یادگارهای یزد. تهران. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. خانه کتاب یزد.
4. - آرتور، پوپ؛ و فیلیس اکرمن، ( 1387). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
5. - آیتی، عبدالحسین، (1317). تاریخ یزد. یزد: گلبهار یزد.
6. - باستانی‌پاریزی، محمد ابراهیم، (1402). جامع‌المقدمات. تهران: نشر علم.
7. - تشکری‌بافقی، علی‌اکبر، (1401). تاریخ شهر و شهرنشینی در یزد از اتابکان تا خوانین. یزد: خانه فرهنگ صدوقی.
8. - جعفری، جعفر بن محمد، (1338). تاریخ یزد. به‌کوشش: ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
9. - حاجی‌شعبانی، محمد، (1377). «ضرورت بازسازی وقت و ساعت یزد». فرهنگ یزد، 1 (1): 112-106.
10. - حبیبی قاینی بایگی، مریم، (1388). «زمان سنجی و ساعت با نگاهی به موزه آستان قدس رضوی». نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 1 (4): 28-1.
11. - حسینی‌یزدی، سید رکن الدین محمد، جامع‌الخیرات: وقفنامه سید رکن‌الدین محمد حسینی‌یزدی (قرون هفتم و هشتم هجری). نسخۀ وزیری، کتابخانه وزیری یزد، شماره نسخه: 3231.
12. - حسینی‌یزدی، سید رکن‌الدین محمد، (1340). جامع‌الخیرات: وقفنامه سید رکن‌الدین محمد حسینی‌یزدی (قرون هفتم و هشتم هجری). به‌کوشش: محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار، تهران: فرهنگ ایران زمین.
13. - حسینی‌یزدی، سید رکن‌الدین محمد، (1341). جامع‌الخیرات: وقفنامه سید رکن‌الدین محمد حسینی‌یزدی (قرون هفتم و هشتم هجری). به‌کوشش: محمدتقی دانش‌پژوه، اداره کل حج و اوقاف و امور خیریه استان یزد.
14. - حسینی‌یزدی، سید رکن‌الدین محمد، (1345). جامع‌الخیرات: وقفنامه سید رکن‌الدین محمد حسینی‌یزدی (قرون هفتم و هشتم هجری). ترجمۀ سید جعفر عضبان، اداره کل حج و اوقاف و امور خیریه یزد.
15. - خادم‌زاده، محمدحسن، (1388). محلات تاریخی شهر یزد. ترجمۀ به انگلیسی زهیر متکی. تهران: سبحان نور.
16. - خودداری نائینی، سعید، (1397). «هزینه‌های معماری دوره ایلخانی به استناد کتاب المرشد فی-الحساب». مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 8 (32): 41-33.
17. - شرفی، محبوبه، (1395). «نظام ضرب سکه و مبادلات پولی در عصر ایلخانی». پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، 10 (19): 144-122. https://dx.doi.org/10.22111/jhr.2017.2977
18. - شمس‌الدینی، پیام، (1397). «اتوماتون؛ بازیچه‌ای شاهانه». مهر پارسه (ماهنامۀ ایران‌شناسی)، 14 (پیاپی 22): 30-35.
19. - شهابی‌نژاد، علی، (1398). «بازنمایی سازه‌های آبی تاریخی در میدان وقت و ساعت یزد». نشریه معماری اقلیم گرم و خشک، 7 (9): 17-1. DOR: 20.1001.1.26453711.1398.7.9.1.0
20. - شهابی‌نژاد، علی، (1400، الف). «بازخوانی پیشینه تاریخی میدان وقت و ساعت با تأکید بر دوره صفوی و پیش از آن». مطالعات معماری ایران، 10(19): 64-47. https://jias.kashanu.ac.ir/article_111864.html
21. - شهابی‌نژاد، علی، (1400، ب). «بازنمایی سیر تحولات میدان وقت و ساعت یزد از ابتدا تا انتهای دورۀ پهلوی». باغ نظر، 18 (64): 80-69. https://dx.doi.org/10.22034/bagh.2021.274378.4811
22. - طاهری، احمد، (1317). تاریخ یزد. چاپخانه گلبهار.
23. - عرفان‌فر، محمدجواد، (1387). فهرست اسناد وقفیات ایران. یزد: انتشارات عرشیان.
24. - علمداری، مینا، (1391). «تحلیل محتوایی جامع‌الخیرات (وقف نامه سید رکن الدین و سید شمس الدین)». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد ایرانشناسی، استاد راهنما: محمدرضا رحمتی، دانشگاه یزد.
25. - فرشاد، مهدی، (1365). تاریخ علم در ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
26. - کاتب یزدی، احمدبن‌حسین، (1386). تاریخ جدید یزد. به کوشش: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
27. - کریم‌زاده‌تبریزی، محمدعلی، (1363). احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی. جلد اول، چاپ لندن.
28. - کریمیان سردشتی، نادر، (1379). «شرح حال سازنده رصد وقت و ساعت یزد». فصلنامه فرهنگ یزد. 2 (6 و 7): 49-47.
29. - کریمیان‌سردشتی، نادر، (1396). تاریخ زمان‌سنجی و صنعت ساعت‌سازی. تهران: امیرکبیر.
30. - لوک‌زاده، هادی؛ و شهابی‌نژاد، علی، (1402). «ساعت آبی مدرسه رکنیه یزد در قرن هشتم هجری قمری». کنفرانس فیزیک ایران سال 1402، شمارۀ مقاله: 358: 1161- 1164.
31. - مستوفی‌بافقی، محمد مفید بن محمود، (1385). جامع مفیدی. به‌کوشش: ایرج افشار. تهران: اساطیر.
32. - میرزایی، مسعود؛ و میرزایی، نیکی، (1401). «تجسمی از مدرسه رکنیۀ یزد در قرون هشتم تا نهم هجری». مجله مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی یزد، 17 (4): 305- 291. https://dx.doi.org/10.18502/jmed.v17i4.12047
33. - نوربخش، محمدرضا، (1366). «ساعت مکانیکی در ایران». آینده، 13 (6 و 7): 407-395.
34. - نیّرنوری، حمید، (1345). سهم ایران در تمدن جهان. انتشارات شرکت ملی نفت ایران.
35. - ویلبر، دونالد، (1346). معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان. ترجمۀ عبدالله فریار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
36. - یزدی، منوچهر، (1351). سیمای یزد در نخستین دهه انقلاب. از انتشارات فرمانداری کل یزد، چاپ کیهان.
38. - Aboui Mehrizi, M., (2013). Cultural history of Yazd during the reign of Shah Abbas II and Shah Suleiman Safavi. Tehran: Dr. Mahmoud Afshar Publications. (In Persian).
39. - Afshar, I., (1995). Monuments of Yazd. Tehran. Association of Cultural Works and Honors. Yazd Book House. (In Persian).
40. - Ayati, A. H., (1938). The history of Yazd. volume 1. Yazd: Golbahar Yazd. (In Persian).
41. - Bastani Parizi, M. I., (2023). Jame Al-Moghaddamat. Tehran. Science publication. (In Persian).
42. - Blake, S. P., (‌2013). Time in early modern islam. Cambridge University Press.
43. - Erfanfar, M. J., (2017). List of Iranian endowment documents. Fifth book, first volume, Yazd: Arshian Publications. (In Persian).
44. - Farshad, M., (1986). History of Science in Iran. Tehran: Amirkabir Publications. (In Persian).
45. - Habibi Qaeni Bayegi, M., (1959). “Time measurement and clock with a look at Astan- e- Qods Razavi Museum. Electronic publication of the Organization of Libraries”. Museums and Documents Center of Astan Quds Razavi, 1 (4): 1-28. (In Persian).
46. - Haji Shabani, M., (1998). “The necessity of rebuilding Yazd Rasad”. Farhang Yazd Quarterly, 1 (1): 106-112. (In Persian).
47. - Hosseini Yazdi, S. R., Jame Al-Khairat. 10th century literate version belonging to Seyyed Makki Makian. (In Persian).
48. - Hosseini Yazdi, S. R. (1962). Jame Al-Khairat. By: Mohammad Taghi Danesh Pajoh and Iraj Afshar, Tehran: Farhang Iran Zamin. (In Persian).
49. - Hosseini Yazdi, S. R., (1962). Jame Al-Khirat. By: Mohammad Taghi Danesh Pajouh, General Department of Hajj, Endowment and Charitable Affairs of Yazd Province. (In Persian).
50. - Hosseini Yazdi, S. R., (1987). Jame Al-Khairat. copied version by: Seyyed Ali Mohammad Vaziri. (In Persian).
51. - Jafari, J., (1959). History of Yazd. By: Iraj Afshar, Tehran: Book Translation and Publishing Company. (In Persian).
52. - Karimian Sardashti, N., (2000). “Biography of Yazd Vaght o Saat Rasad Manufacturer”. Farhang Yazd Quarterly, 6(7): 47-49. (In Persian).
53. - Karimian Sardashti, N., (2016). History of chronology and watchmaking industry. Tehran: Amir Kabir. (In Persian).
54. - Karimzadeh Tabrizi, M. A., (1984). The lives and works of old Iranian painters and some famous Indian and Ottoman painters. London edition. (In Persian).
55. - Kateb Yazdi, A., (2007). New history of Yazd. By: Iraj Afshar, Tehran: Amir Kabir. (In Persian).
56. - Khademzadeh, M. H., (2009). Historical neighborhoods of Yazd city. English translation by: Zuhair Mutaki, Tehran: Subhan Noor. (In Persian).
57. - Khoddari Naini, S., (2017). “Architectural costs of the Ilkhanid period based on the book Al-Murshid Fi Al-Hasab”. Iranian Islamic City Studies, 8(32), 122-144. (In Persian).
58. - Lookzadeh, H. & Shahabinejad, A., (2023). “The water clock of Rukniyeh School in Yazd in the 8th century AH”. Iranian Physics Conference 2023, article number 358. Esfahan. (In Persian).
59. - Mirzaei, M. & Mrzaei, N., (2022). “An illustration of the Rukniyeh School of Yazd in the 8th to 9th centuries of Hijri”. Journal of Yazd Center for Studies and Development of Medical Sciences Education, 17(4): https://dx.doi.org/10.18502/jmed.v17i4.12047 (In Persian).
60. - Mostofi Bafqi, M., (2006). Jame-e-mofidi. By: Iraj Afshar, Tehran: Asatir. (In Persian).
61. - Nayyer Nouri, H., (1966). Iran's contribution to world civilization. Iran National Oil Company Publications. (In Persian).
62. - Pope, A. & Akerman, Ph., (2017). A Survay of Persian Art from Prehistory to Today. Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. (In Persian).
63. - Shahabi-Nejad, A., (2018). “Representation of historical water structures in Yazd Vaght o Saat Square”. Hot and Dry Climate Architecture Journal, 7(9): 1-17. DOR: 20.1001.1.26453711.1398.7.9.1.0 (In Persian).
64. - Shahabi-Nejad, A., (2021). “B. Rereading the historical background of the Vaght o Saat with an emphasis on the Safavid period and before it”. Iranian Architectural Studies Journal, 10 (19): 47-64. https://jias.kashanu.ac.ir/article_111864.html (In Persian).
65. - Shahabinejad, A., (2021). “A. Representation of the evolution of Yazd Vaght o Saat Square from the beginning to the end of the Pahlavi period”. Bagh-e- Nazar, 18 (104): 69-80. https://dx.doi.org/10.22034/bagh.2021.274378.4811 (In Persian).
66. - Shahabinejad, A., (2023). Report of the research project, Documentation and control of executive interventions in the Vaght o Saat Square, Yazd Municipality and Vernacular Architecture Research Institute. (In Persian).
67. - Shamsaddini, P., (2017). “Automaton; A royal toy”. Mehr Parse (Iranology Monthly), 14. (22): 30-35. (In Persian).
68. - Sharafi, M., (2016). “Coinage system and monetary exchange in Ilkhanid era”. Journal of Historical Researches of Iran and Islam, 19: 122-144. https://dx.doi.org/10.22111/jhr.2017.2977 (In Persian).
69. - Smith, J. M., (2016). Social-Economic History of Iran in the Mongol Period. translated by: Yaqub Azhand, Tehran: Information Publications. (In Persian).
70. - Taheri, A., (1938). History of Yazd. Golbahar publishing House. (In Persian).
71. - Tashakori Bafqi, A. A. (2023), History of the city and urbanization in Yazd: from Atabkan to Khanin, Yazd: House of Farhang Saduqi. (In Persian).
72. - Wilber, D., (1967). Islamic architecture of Iran during the Ilkhanate period. translated by: Abdullah Faryar, Tehran: Translation and Publishing Company. (In Persian)..
73. - Yarshater, E., (1992). “Encyclopedia Iranica, clocks”. Encyclopaedia Iranica Foundation, V, 7: 713-718.
74. - Yazdi, M., (1972). Yazd in the first decade of the revolution. Published by: the Governor General of Yazd, Kayhan Press. (In Persian).
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.