نمونه شاخصی از قلعه‌های تاریخی ایران در منطقه آذربایجان وجود دارد. یکی از نقاطی که در تاریخ طبیعی، سیاسی، تاریخی و فرهنگی منطقه در عرصه هنر معماری ایرانی قابل‌مطالعه بوده و به‌دلیل صعب‌العبوربودن، هنوز دست‌نخورده باقی مانده است، مجموعه تاریخی قلعه ماکو با برج و باروهای مستحکم و مشرف ‌به شهر کنونی است که نوعی معماری زیرصخره‌ای ایران محسوب می‌شود، اما همچنان بخش بسیاری از ساختارهای معماری آن در زیر لایه‌های واریزه فرسایشی صخره قرار دارند. محدوده قلعه از کوه قیه که قلعه در زیر سایبان آن قرار دارد شروع می‌شود و تا خیابان طالقانی شهر جدید ماکو ادامه دارد. این قلعه در گذشته بافت اصلی شهر با حصارها، برج و باروهای بلند، پادگان نظامی و مراکز اقامتی و خدماتی را شامل می‌شده است. این پژوهش با هدف معرفی مجموعه تاریخی قلعه (شهرستان ماکو) به‌عنوان یکی از نمونه‌های نادر معماری زیرصخره‌ای جهان انجام شده و به‌دلیل قرارگیری آن در شاه‌راه ورود به ایران در دوره‌های تاریخی از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. در این پژوهش که بر پایه تحقیقات میدانی و مطالعات تاریخی و نتایج یک فصل باستان‌شناسی انجام شده، به ویژگی‌های تاریخی و جغرافیایی و معماری سازه‌های قلعه پرداخته شده است.