دوره 107، شماره 45 - ( 12-1403 )
جلد 107 شماره 45 صفحات 104-73 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Beik-Mohammadi N, Variji A, Beik Mohammadi K, Yousefi Zoshk R. (2025). A Symbolic Interpretation of the Narrative Scene of Seafarers on a Polychrome Buffware Bowl from Nishapur from the Perspective of Historical Texts. Athar. 107(45), 73-104. doi:10.22034/45.107.3
URL: http://athar.richt.ir/article-2-1927-fa.html
URL: http://athar.richt.ir/article-2-1927-fa.html
بیک‌محمدی نسرین، وریجی احد، بیک‌محمدی خلیل‌الله، یوسفی‌زشک روح‌الله. بررسی ریشه‌های نمادین صحنه‌روایی کشتی‌نشینان در سفالینۀ مکشوف از نیشابور براساس متون تاریخی فصلنامه علمی اثر 1403; 107 (45) :104-73 10.22034/45.107.3
1- دانشجوی دکترای باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.
2- استادیار گروه هنرهای صناعی، دانشکدۀ میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
3- استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران (نویسندۀ مسئول). ،k.beikmohammadi@umz.ac.ir
4- دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، واحد ورامین، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران
2- استادیار گروه هنرهای صناعی، دانشکدۀ میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
3- استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران (نویسندۀ مسئول). ،
4- دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، واحد ورامین، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران
چکیده: (811 مشاهده)
نقوش سفالینه‌های گلابه‌ای رنگارنگ نیشابور، به‌عنوان برجسته‌ترین جلوه‌های هنری سده‌های سوم و چهارم ه‍جری‌قمری، برخاسته از باورها و اعتقادات آفرینندگانش و سرشار از مفاهیم نمادینی است که بررسی‌شان می‌تواند به درک بهتر نگرش‌های فرهنگی آن عصر یاری رساند. باوجود پژوهش‌های متعدد در زمینۀ بازخوانی و تفسیر این نقوش، برخی از آن‌ها ازجمله کاسۀ گلابه‌ای منقش به صحنۀ روایی کشتی‌نشینان در موزۀ رضا عباسی، هم‌چنان با ابهام جدی روبه‌روست. تفاسیر ارائه‌شده از این صحنۀ روایی نیز به‌دلیل نبود مطالعات تطبیقی دقیق، پر ابهام و ناهمگون است؛ از این‌رو، پژوهش حاضر با رویکرد تاریخی-تحلیلی و تطبیقی، به واکاوی و بازبینی این صحنه‌روایی می‌پردازد. نگارندگان به‌منظور نیل به اهداف پژوهش، برپایۀ متون تاریخی و شواهد باستان‌شناسی این پرسش‌ها را مطرح ساخته‌اند: صحنۀ روایی کشتی‌نشینان برروی این ظرف به چه مفهومی اشاره دارد؟ آیا این صحنه ریشه در اساطیر کهن دارد و ملهم از باورهای اسطوره‌ایِ دوران مختلف تاریخی است؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مضمون صحنه‌روایی، با توجه به جایگاه طبقات مختلف اجتماعی، احتمالاً معرف جامعۀ بازرگانانِ نیشابوری است. روایت کشتی‌نشینان بیانگر باورهای خرافی مرتبط با نجوم و صور فلکی درمیان این طبقه و ریشه در هراس‌‌شان از بلایا و خطرات دریانوردی دارد. درنتیجه این صحنه اشاره‌ای است به پیوند عمیق میان هنر، اسطوره و دانش نجوم در فرهنگ آن دوره و نه برخاسته از اساطیر پیش از اسلام.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشی |
موضوع مقاله:
باستان شناسی و تاریخ هنر
دریافت: 1403/5/19 | پذیرش: 1403/7/23 | انتشار: 1403/12/10
دریافت: 1403/5/19 | پذیرش: 1403/7/23 | انتشار: 1403/12/10
فهرست منابع
1. - ابراهیمی‌پورفرسنگی، مریم؛ و نادعلیان، احمد، (1391). «بازتاب‌های باورهای مرتبط با آب در آثار هنری ایلامیان (بررسی نمونه‌های ایزد آب در هنر هزاره‌های سوم و دوم پیش از میلاد باستان با نگاهی به آثار بین‌النهرین و شهداد)». نگره، 7(21): 94-85. https://negareh.shahed.ac.ir/article_36.html
2. - ابن‌حوقل النصیبی، ابوالقاسم، (1366). سفرنامه‌ی ابن حوقل (ایران در صوره‌الارض). ترجمه و توضیح جعفر شعار، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
3. - اتینگهاوزن، ریچارد؛ شراتو، امبرتو؛ و بمباچی، آلسیو، (1376). هنر سامانی و هنر غزنوی. ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، تهران: انتشارات مولی.
4. - اتینگهاوزن، ریچارد؛ و یارشاطر، احسان، (1379). اوج‌های درخشان هنر ایران. ترجمۀ هرمز عبداالهی، رویین پاکباز، تهران: انتشارات آگاه.
5. - اسماعیلی‌جلودار، اسماعیل، (1388). «گزارش گمانه‌زنی به منظور لایه نگاری در بندر باستانی سیراف». مرکز اسناد پژوهشکده باستان‌شناسی، شمارۀ 48.
6. - اشپولر، برتولد، (1369). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمۀ مریم میراحمدی، جلد 1، 2، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
7. - آلوسی، محمود‌بن‌عبدالله، (1415). روح‌المعانی. نشر بیروت.
8. - بارتولد، و. و.، (1308). تذکرۀ جغرافیای تاریخی ایران. ترجمۀ حمزه سردادور (طالب‌زاده)، چاپ اول، تهران: چاپخانه اتحادیه.
9. - بارتولد، و. و.، (1352). ترکستان‌نامه (ترکان در عهد هجوم مغول). ترجمۀ کریم کشاورز، جلد 1، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
10. - باسورث، کلیفورد ادموند، (1385). تاریخ غزنویان. ترجمۀ حسن انوشه، جلد 1،2، چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
11. - بیانی، ملک‌زاده، (1363). تاریخ مُهر در ایران. جلد نخست، چاپ اول، تهران: انتشارت یزدان.
12. - بیرونی، ابوریحان، (1367). التنهیم لأوائل صناعهه التجیم. تهران: چاپ جلال‌الدین همائی.
13. - بیرونی، ابوریحان، (1389). آثار الباقیه. ترجمۀ اکبر دانا‌سرشت، تهران: نشر ابن‌سینا.
14. - بی‌نام، (2016). کتاب مقدس. ترجمه دنیای جدید، متی تا مکاشفه، چاپ آلمان.
15. - توفیقیان، حسین، (1392). «بررسی نقوش کشتی‌های تاریخی بر روی آثار معماری سواحل خلیج فارس». اثر، 24(60): 38-22.
16. - زرین‌کوب، عبدالحسین، (1400). تاریخ مردم ایران از پایان ساسانیان تا پایان آل‌بویه. جلد 2،، چاپ هیجدهم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
17. - سیبویه، نرگس، (1398). «تحلیل شمایل شناسانۀ تصویر کشتی‌نشستگان از مجموعه سفال‌های نیشابور». نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، 12(27): 125-109. https://doi.org/10.30480/vaa.2020.2490.1387
18. - شریعت‌زاده، سید علی‌اصغر، (1390). سکه‌های ایران زمین (مجموعه‌ی سکه‌های مؤسسه کتابخانه و موزه‌ی ملی ملک از دوره‌ی هخامنشی تا پایان دوره‌ی پهلوی). تهران: پازینه.
19. - صوفی، عبدالرحمن‌بن‌عمر، (1381). صورالکواکب الثابته. ترجمۀ خواجه نصیر‌الدین طوسی، به‌کوشش: بهروز مشیری، تهران: ققنوس.
20. - عسکری‌الموتی، حجت‌اله، (1395). «بازخوانی محتوایی نقوش سفال نیشابور در قرن چهارم هجری با محوریت باورهای مذهبی و پیش‌گویی‌های نجومی». خراسان بزرگ، 7(25): 27-15. DOR: 20.1001.1.22516131.1395.6.25.2.8
21. - علیزاده، عباس، (1397). «طرح جامع تأسیس مرکز بین‌المللی پژوهش شوش و معرفی یک ناودان عیلامی با سر شیر». مجموعه مقالات همایش بین‌المللی باستان‌شناسان جوان، جلد سوم، به کوشش: محمد‌حسین عزیزی‌خراقانی، مرتضی خانی‌پور و رضا ناصری، چاپ اول، تهران: بنیاد ایران‌شناسی: 407-422.
22. - فردوسی، حکیم ابوالقاسم، (1383). شاهنامه بر اساس نسخه نه جلدی چاپ مسکو. زیر نظر: ی . ا. برتلس، دورۀ دو جلدی، چاپ سوم، تهران: ققنوس.
23. - فروزانی، سیدابوالقاسم، (1381). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورۀ سامانیان. چاپ اول، تهران: انشارات سمت.
24. - کراس، جان. ر، (2016). آنچه انبیا گفته‌اند. ترجمۀ عصر جدید، انتشارات کانون یوحنای رسول (Good Seed).
25. - کیانی، محمدیوسف، (1357). سفال ایرانی: بررسی سفالینه‌های ایرانی مجموعه نخست وزیری. طرح، تنظیم و نظارت چاپ از فریدون صادقین، تهران: انتشارات نخست وزیری.
26. - گیاهی‌یزدی، حمیدرضا، (1395). تاریخ نجوم در ایران. چاپ دوم، تهران: انتشارات پژوهش‌های فرهنگی.
27. - مروزی، عین‌الزمان حسن بن علی احمد ابوعلی قطان، (1390). گیهان‌شناخت. تحقیق و تصحیح: علی‌صفر آق‌قلعه، چاپ اول، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، چاپ اول.
28. - ملک‌شهمیرزادی، صادق، (1378). ایران در پیش از تاریخ باستان‌شناسی ایران از آغاز تا سپیده دم شهرنشینی. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
29. - موسوی‌حاجی، سید‌رسول؛ و سرفراز، علی‌اکبر، (1397). نقش‌برجسته‌های ساسانی. تهران: انتشارات سمت.
30. - نظراُف، حق‌نظر، (1387). نقش ایرانیان و تاجیکان در تاریخ و فرهنگ جهان. ترجمۀ مهین‌السادات صمدی، تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه.
31. - وایت‌هاووس، دیوید، (1384). کاوش‌های علمی باستان‌شناسی در سیراف. ترجمۀ غلامرضا معصومی، بوشهر: انتشارات شروع.
32. - هرمان، جورجینا، (1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان. ترجمۀ مهرداد وحدتی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
33. - همپارتیان، مهرداد؛ و خزائی، محمد، (1384). «نقوش انسانی بر روی سفالینه‌های نیشابور (قرون دهم و یازدهم/ چهارم و پنجم)». مطالعات هنر اسلامی، 2 (3): 60-39.
34. - هینتس، والتر، (1383). دنیای گمشده عیلام. ترجمۀ فیروز فیروزنیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
36. - Alizadeh, A., (2018). “Comprehensive plan for the establishment of the Shush International Research Center and introduction of an Elamite lion-headed gutter”. In: M. A. Kharaqani, M. Khanipour and R. Naseri (Eds.), Proceedings of the International Conference of Young Archaeologists, Vol. 3 (pp. 407–422). Tehran: Iranology Foundation.
37. - Allen, T., (1989). “Notes on Bust (Continued)”. Iran, 27: 57-66. https://doi.org/10.2307/4299817
38. - Alusi, M.-bin A., (1995). Ruh al-Ma'ani [The Spirit of Meanings]. Beirut.
39. - Amiet, P., (1972). Glyptique Susienne: Mémoires de la, des origines à l'époque des Perses achéménides. Délégation archéologique française en Iran, No.43, 2 Vols. Parsia: Paul Geuthner.
40. - Amiet, P., (1980). Antiquités de serpentine. 15.
41. - Anonymous. (2016). The Holy Bible: New World Translation (Matthew to Revelation). Germany.
42. - Askari Al-Mouti, H., (2016). Content reinterpretation of Nishapur pottery motifs in the 4th century AH with focus on religious beliefs and astrological predictions. Greater Khorasan, 7(25), 15–27. DOR: 20.1001.1.22516131.1395.6.25.2.8
43. - Barthold, W., (1929). Memoir of the Historical Geography of Iran (H. Sardadvar [Talebzadeh], Trans.). Tehran: Ettehadieh Press.
44. - Barthold, W., (1973). Turkestan Down to the Mongol Invasion (K. Keshavarz, Trans., Vol. 1). Tehran: Iranian Culture Foundation.
45. - Bayani, M., (1984). The History of Seals in Iran, Vol. 1. Tehran: Yazdan Publishing.
46. - Biruni, A. R., (1988). Al-Tafhim li-Awail Sina'at al-Tanjim [The Book of Instruction in the Elements of the Art of Astrology] (J. Homai, Ed.). Tehran.
47. - Biruni, A. R., (2010). Chronology of Ancient Nations (A. Danaseresht, Trans.). Tehran: Ibn Sina Publications.
48. - Blair, S. & Bloom, J., (2004). “Decorative Art”. In: M. Hattstein and P. Delius (Eds.), Islamic Art and Architecture (pp. 118-123). Konemann.
49. - Bosworth, C. E., (2006). The History of the Ghaznavids (H. Anousheh, Trans., Vols. 1 and 2, 5th ed.). Tehran: Amir Kabir Publishing.
50. - Bulliet, R. W., (1992). “Pottery style and social status in Medieval Khorasan”. In: A. B. Knapp (Ed.), Archaeology, Annales, and Ethnohistory (pp. 75-82). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511759949.006
51. - Cross, J. R., (2016). What the Prophets Have Spoken (New Era Translation). Tehran: John the Apostle Evangelical Center (Good Seed Publishing).
52. - Daneshvari, A., (2007). “Cup, Branch, Bird and Fish: A iconographical study of the figure holding a cup and a branch flanked by a bird and a fish. The Iconography of Islamic Art: Studies in Honour of Robert Hillenbrand”. Journal of Islamic Studies, 18(2): 299-302.
53. - Ebrahimi Pour-Farsangi, M. & Nadalian, A., (2012). “Reflections of beliefs related to water in Elamite artworks (A study of water deities in the art of the 3rd and 2nd millennia BC with a look at Mesopotamian and Shahdad works)”. Negareh, 7(21): 85–94. https://negareh.shahed.ac.ir/article_36.html
54. - Edens, C., (1992). “Dynamics of trade in the ancient Mesopotamian ‘World System’”. American Anthropologist, 94: 118. https://doi.org/10.1525/aa.1992.94.1.02a00070
55. - Esmaeili Jolodar, M. E., (2009). Report on exploratory stratigraphic excavation in the ancient port of Siraf. Archaeological Research Center Archive, Report No. 48.
56. - Ettinghausen, R. & Yarshater, M. E. (2000). Brilliant Heights of Iranian Art (H. Abdollahi and R. Pakbaz, Trans.). Tehran: Agah Publishing.
57. - Ettinghausen, R., Grabar, O. & Bembaci, A., (1997). Samanid and Ghaznavid Art (Y. Ajand, Trans.). Tehran: Mowla Publications.
58. - Fehervari, G., (2000). Ceramics of the Islamic Worlds in the Tareq Rajab Museum. I. B. Tauris.
59. - Ferdowsi, A., (2004). Shahnameh (Based on 9-volume Moscow edition under Y. Bertels, 2-vol. ed., 3rd ed.). Tehran: Qoqnoos Publishing.
60. - Fitzherbert, T., (1983). “Themes and images on the animated buff ware of medieval Nishapur”. Unpublished master's thesis, University of Oxford.
61. - Forouzani, S. A., (2002). The History of Political, Social, Economic and Cultural Developments in the Samanid Era. Tehran: SAMT Publishing.
62. - Giahiyazdi, H. R., (2016). History of Astronomy in Iran (2nd ed.). Tehran: Farhangi Research Publications.
63. - Hampartean, M. & Khazaei, M., (2005). “Human motifs on Nishapur pottery (10th–11th centuries / 4th–5th AH)”. Islamic Art Studies, 2(3), 39–60.
64. - Herrmann, G., (1994). The Revival of Art and Civilization in Ancient Iran (M. Vahdati, Trans.). Tehran: Center for University Publishing.
65. - Hinz, W., (2004). The Lost World of Elam (F. Firooznia, Trans.). Tehran: Scientific and Cultural Publications.
66. - Ibn Hawqal, Abu al-Q., (1987). The Travelogue of Ibn Hawqal (Iran in "Surat al-Ardh") (J. Shoar, Trans., 2nd ed.). Tehran: Amir Kabir Publishing.
67. - Kantor, H. & Delougaz, P., (1996). Chogha Mish. Volume 1, Text: The First Five Seasons, 1961-1971. Oriental Institute Publication 101.
68. - Kiani, M. Y., (1978). Iranian Pottery: A Study of the Prime Ministry’s Ceramic Collection (Ed. by F. Sadeghin). Tehran: Prime Ministry Press.
69. - Lane, A., (1948). Islamic Pottery from the Ninth to the Fourteenth Centuries A.D. In the Collection of Sir E. Hitchcock. Faber and Faber Limited.
70. - Malek Shahmirzadi, S., (1999). Iran in Prehistory: From the Beginning to the Dawn of Urban Civilization. Tehran: Cultural Heritage Organization.
71. - Marwazi, H.-bin A., (2011). Geyhan-Shenakht [World Recognition] (A. Aghghaleh, Ed.). Tehran: Library, Museum and Archives of the Parliament.
72. - Mousavi Haji, S. R. & Sarfaraz, A. A., (2018). Sasanian Rock Reliefs. Tehran: SAMT Publishing.
73. - Nazarov, H., (2008). The Role of Iranians and Tajiks in the History and Culture of the World (M. S. Samadi, Trans.). Tehran: Ministry of Foreign Affairs Publishing.
74. - Pancaroglu, O., (2013). “Feasts of Nishapur: Cultural resonances of tenth-century ceramic production in Khurasan”. In: M. McWilliams (Ed.), In Harmony: The Norma Jean Calderwood Collection of Islamic Art (pp. 85-102). Harvard Art Museums.
75. - Samanian, S. & Bahmani, P., (2013). “Spring-Summer: Studying the identity of Nishapur during the first few centuries”. Armanshahr Architecture and Urban Development, 1(10): 5-14.
76. - Shariatzadeh, S. A., (2011). Coins of Iran (Collection from the Malek National Museum and Library). Tehran: Pazineh Publishing.
77. - Sibuyeh, N., (2019). “Iconographic analysis of seated-ship figures from Nishapur ceramics”. Journal of Visual and Applied Arts, 12(27): 109–125. https://doi.org/10.30480/vaa.2020.2490.1387
78. - Spuler, B., (1990). History of Iran in the Early Islamic Centuries (M. Mirahmadi, Trans., Vols. 1 and 2). Tehran: Scientific and Cultural Publications.
79. - Sufi, A. Ibin-Umar. (2002). Book of Fixed Stars (Trans. by Kh. Nasir al-Din Tusi, Ed. by B. Moshiri). Tehran: Qoqnoos.
80. - Tofighian, H., (2013). “A study of historical ship motifs in architecture of the Persian Gulf coasts”. Asar Journal, 24(60): 22–38.
81. - Watson, O., (2004). Ceramics from Islamic Lands. Thames and Hudson Ltd.
82. - Whitehouse, D., (1968). “Excavations at Siraf: Second interim report”. Iran, VII: 39-63. https://doi.org/10.2307/4299612
83. - Whitehouse, D., (1972). “Excavations at Siraf: Fifth interim report”. Iran, 10: 63-89. https://doi.org/10.2307/4300466
84. - Whitehouse, D., (2005). Archaeological Excavations in Siraf (G. Masoumi, Trans.). Bushehr: Shorou Publications.
85. - Wilkinson, C. K., (1973). Nishapur: Pottery of the Early Islamic Period. The Metropolitan Museum of Art.
86. - Zarrinkoub, A., (2021). History of the Iranian People from the End of the Sasanian Period to the End of the Buyid Dynasty, Vol. 2 (18th ed.). Tehran: Amir Kabir Publishing.
87. - http://www.rezaabbasimuseum.ir
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |