Mendeley  

Zotero  

Ghafarpouri S, Samanian S. (2025). Archaeology of the Female-Faced Sun in Persian Artworks. Athar. 45(107), 105-130. doi:10.22034/45.107.4
URL: http://athar.richt.ir/article-2-1858-fa.html

 پیدایی تصویر خورشید در هنر ایران سابقه‌ای طولانی دارد. بنا به کارکردهای فرهنگی-آئینی، نقش کردن تصویر خورشید روی آثار هنری و اشیاء و ابنیه مانند بسیاری نقش‌های دیگر همواره مرسوم بوده است. در این‌میان، نمود جنسیت در این تصویر درحالی‌که کمتر عناصر تصویری دیگر در هنر ایران واجد جنسیت بوده‌اند، وضعیت متفاوت و مسئله‌مندی برای به تصویر کشیدن نقش خورشید قلمداد شده و ابهام برانگیز است. به گواه آثار هنری موجود در موزه‌ها و مجموعه‌های هنری، پیش از دورۀ قاجار نیز خورشید با چهره‌ای زنانه به تصویر کشیده می‌شد، اما تعدد تصویرگری آن بدین‌شکل، به‌ویژه در این دوره به اندازه‌ای است که اصطلاح «خورشید خانم» برای آن متداول شده و این نقش را تبدیل به گفتمانی تصویری-فرهنگی می‌کند. اهمیت این گفتمان هنری موجب شده تا این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش انجام شود که، این نقش از چه تاریخی در هنر ایران ظاهر شده است. هدف این پژوهش، تعیین نقطۀ پیدایی یا مبدأ نقش و بازشناسی صورت‌بندی‌های گفتمانی پیرامون آن است. داده‌های موردنیاز از منابع نوشتاری کتابخانه‌ای و منابع تصویری موجود در موزه‌ها گردآوری شده و پژوهش به شیوۀ تاریخی-تحلیلی و با رویکرد دیرینه‌شناسی فوکو انجام شده است. نتایج نشان می‌دهد نقش نوع-گونۀ خورشید با جنسیت زنانه در هنر ایران و فرهنگ‌های همجوار، به تصویر الهه‌گان و اساطیر مؤنث پیوند خورده و به‌طور مشخص می‌تواند گفتمان تحول یافتۀ نقش‌مایۀ خدا-بانوی مادر را تداعی کند.