دوره 45، شماره 106 - ( 10-1403 )
جلد 45 شماره 106 صفحات 88-59 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Nikzad Z. (2024). Khoday-Khane of the Atiq Jame Mosque, Shiraz; The Foundation of the Building, Historical Developments and the Question of the Nature of Architecture. Athar. 45(106), 59-88. doi:10.22034/45.106.3
URL: http://athar.richt.ir/article-2-1659-fa.html
URL: http://athar.richt.ir/article-2-1659-fa.html
نیک‌زاد ذات‌الله. خدای‌خانۀ مسجد جامع عتیق شیراز؛ بنیاد بنا، تحولات تاریخی و پرسش از ماهیت معماری فصلنامه علمی اثر 1403; 45 (106) :88-59 10.22034/45.106.3
دانشیار گروه بافت‌های تاریخی، پژوهشکدۀ ابنیه و بافت‌های فرهنگی تاریخی، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران ، Zatnikzad@yahoo.com
چکیده: (929 مشاهده)
خدای‌خانه، بنای یک‌اشکوب سنگی در میان صحن مسجد جامع عتیق شیراز است. این بنا را در گذشته بیت‌المصاحف می‌نامیدند و محل نگهداری نسخ قرآن شریف بود. خدای‌خانه در اثر چند مرتبه زمین‌لرزۀ حادث شده در دورۀ قاجاریه ویران شد و به‌صورت تلی از مصالح برهم انباشته درآمد. ویرانۀ خدای‌خانه در نخستین اقدامات مرمتی اداره کل باستان‌شناسی، از سال 1318ش. بازسازی شد. سیمای شناخته شدۀ امروزی این اثر، درواقع محصول همین بازسازی است. وضعیت یا وضعیت‌های پیشین این بنا موضوع پژوهش است؛ از این‌رو، پرسش از ماهیت معماری این بنا مطرح می‌شود؛ و این‌که سیر تاریخی بنای خدای‌خانه چیست؟ با این هدف که صورت اصیل این بنا تبیین شود. پژوهش به روش «تاریخی-تحلیلی» و با بهره‌گیری از متون و اسناد تصویری تاریخی و مشاهده‌های میدانی به‌انجام رسیده است. در این پژوهش روشن شده که بنای خدای‌خانه به‌گمان از هنگام بنیان مسجد برپا شده و چند سده بعد دگرگونی‌هایی در آن پدید آمد. شاکلۀ اصلی خدای‌خانه در سدۀ هشتم هجری‌قمری با افزوده شدن برج‌هایی در چهار نبش بنا کامل شد؛ با این توضیح که پیش‌تر در سدۀ ششم-هفتم هجری‌قمری بنای میانی و رواق ستون‌دار ساخته شده بود. برپایۀ مستندات تاریخی، بنا در دو اشکوب ساخته شده بود. در صورت اولیه، خدای‌خانه در مرکز صحن مسجد قرار داشت. فضای یادگیری و قرائت قرآن بود و در آن قرآن‌های کهن و سی‌پاره‌های وقفی را نگه می‌داشتند.
نوع مطالعه: مقاله پژوهشی |
موضوع مقاله:
تاریخ معماری
دریافت: 1403/1/24 | پذیرش: 1403/2/23 | انتشار: 1403/12/29
دریافت: 1403/1/24 | پذیرش: 1403/2/23 | انتشار: 1403/12/29
فهرست منابع
1. - ابن‌بابویه، محمد بن علی بن حسین، (1364). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم: الشریف الرضی.
2. - ابن بطوطه، (1361). رحله (سفرنامه)، برگردان محمدعلی موحد. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
3. - ابن بلخی، (1363). فارس‌نامه، تصحیح گای لسترنج و رینولد آلن نیکلسون. تهران: دنیای کتاب.
4. - بهروزی، علینقی، (1340). مسجد عتیق شیراز یا قدیمی‌ترین مسجد فارس، شیراز: کانون دانش پارس.
5. - بهروزی، علینقی، (1352). بناهای تاریخی و آثار هنری جلگۀ شیراز، چاپ دوم، شیراز: اداره کل فرهنگ و هنر استان فارس.
6. - بیضاوی، قاضی ناصرالدین، (1382). نظام‌التواریخ، برگردان میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
7. - پوپ، آرتور آپهام، (1373). معماری ایران، برگردان غلامحسین صدری افشار، تهران، فرهنگان.
8. - جنید شیرازی، معین‌الدین ابوالقاسم، (1328). شدالأزار فی حَطّ الاوزار عن زوارالمزار، به‌تصحیح و تحشیۀ محمد قزوینی و عباس اقبال. تهران: چاپخانۀ مجلس.
9. - حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد، (1320). دیوان [شعر]، به‌اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، به‌سرمایۀ کتابخانۀ زوار، تهران: سینا.
10. - حسینی فسایی، میرزا محمدحسن، (1367). فارسنامۀ ناصری، ج 2، تصحیح منصور رستگار فسایی. تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
11. - دیولافوآ، مادام ژان، (1376). ایران، کلده و شوش، برگردان علی‌محمد فره‌وشی، چاپ ششم، تهران: دانشگاه تهران.
12. - رازی، امین احمد، (1378). تذکرۀ هفت اقلیم، تصحیح، ج 1، تعلیقات و حواشی سیدمحمدرضا طاهری «حسرت»، تهران: سروش.
13. - سامی، علی، (1347). شیراز، دیار سعدی و حافظ، چاپ دوم، شیراز: چاپخانۀ موسوی.
14. - سامی، علی، (1363). شیراز شهر جاویدان، چاپ سوم، شیراز: لوکس (نوید).
15. - سپهر، میرزا محمدتقی‌خان لسان‌الملک، (1381). ناسخ‌التواریخ، به‌اهتمام جمشید کیانفر، جلد 3، تهران: انتشارات اساطیر.
16. - شیبانی، زرین‌تاج و ذات‌الله نیک‌زاد، (تابستان 1383). «بازشناسی مسجد عتیق شیراز». نامۀ پژوهشگاه میراث فرهنگی، ضمیمه، پژوهشکدۀ ابنیه و باقت.
17. - عدل، شهریار (به‌کوشش)، (1379). هنر و جامعه در جهان ایرانی، تهران: توس.
18. - غفوری، نسیم، (1397). مسجد عتیق شیراز، طرح بازآفرینی شبستان‌های شمال‌شرقی و جنوب‌غربی و مرمت و احیای ایوان جنوبی، شیراز: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس (منتشر نشده).
19. - فرصت شیرازی، محمدنصیر میرزا آقا، (1353ق). آثار عجم، بمبئی، مطبع نادری.
20. - قادر، حسن، (1391). مطالعات و مستندسازی مسجد عتیق شیراز، شیراز: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس (منتشر نشده).
21. - قمی، قاضی احمد، (1352). گلستان هنر، به‌کوشش احمد سهیلی خوانساری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران زمین.
22. - گالدیری، اوژینو، (1379). «نمونه‌ای چشم‌گیر از یک مرمت قدیمی؛ خداخانۀ شیراز». در هنر و جامعه در جهان ایرانی، تهران: توس. ص 343ـ329.
23. - مخلصی، محمدعلی، (پاییز 1396). «پژوهشی در تاریخ و قدمت سنگاب تاریخی مسجد عتیق شیراز». اثـر، 9 (78): 98ـ89.
24. - مَقدِسی، [ابوعبدالله محمدبن احمد]، (1906م). احسن‌التقاسیم فی معرفه‌الاقالیم، لیدن: مطبعه بریل.
25. - مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد، (1361). احسن‌التقاسیم فی معرفه‌الاقالیم، برگردان علینقی منزوی، ج 2، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
26. - مشکوتی، نصرت‌الله، (1345). فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران: سازمان ملی آثار باستانی ایران.
27. - مصطفوی، محمدتقی، (1382ش). اقلیم پارس، چاپ سوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
28. - میرزاابوالقاسمی، محمدصادق، (1387). «کتیبۀ پیرمحمد شیرازی در مسجد عتیق شیراز». گلستان هنر، 4 (13): 94-96.
30. - Ibn- e Babviyeh, Muhammad Ibn- e Ali Ibn- e Hossein, (1986). Thavabol Aamal va Eghabol Aamal, Qom: Al-Sharif al-Razi (in Persian).
31. - Ibn- e Battuta, (1982). Rahle (Travelogue), translated by Mohammad Ali Movahed. Tehran: Scientific and Cultural Publications (in Persian).
32. - Ibn- e Balkhi, (1984). Fars Nameh, edited by Gey Le Strange and Reynold Allen Nicholson. Tehran: Donyayeh Kitab (in Persian).
33. - Behrouzi, Ali Naghi, (1966). Atigh Mosque of Shiraz or the Oldest Mosque of Fars, Shiraz: Pars Knowledge Center (in Persian).
34. - Behrouzi, Ali Naghi, (1973). Historical Monuments and Works of Art of the Shiraz Plain, Second Edition, Shiraz: General Administration of Culture and Art of Fars Province (in Persian).
35. - Beizawi, Qazi Naser- o Din, (2003). Nizam- o Tawarikh, translated by Mir Hashem Muhaddis, Tehran: Dr. Mahmoud Afshar Endowment Foundation (in Persian).
36. - Pope, Arthur Upham, (1994). Iranian Architecture, translated by Gholam Hossein Sadri Afshar, Tehran, Farhangan (in Persian).
37. - Junaid Shirazi, Moin- o Din Abul-Qasim, (1950). Shadd ol Ezar fi Hatt ol- Owzar an Zawar ol-Mazar, edited by Muhammad Qazvini and Abbas Iqbal. Tehran: Majles Printing House (in Persian).
38. - Hafez, Khjae Shams- o Din Mohammad, (1944). Divan [poetry], edited by Mohammad Qazvini and Qasim Ghani, funded by the Zovvar Library, Tehran: Sina (in Persian).
39. - Hosseini Fasaei, Mirza Mohammad Hassan, (1988). Farsnameh Naseri, Vol. 2, edited by Mansour Rastegar Fasaei. Tehran: Amir Kabir (in Persian).
40. - Dieulafoy, Madame Jeanne, (1997). Iran, Kaldeh and Susa, translated by Ali Mohammad Farhoshi, sixth edition, Tehran: University of Tehran (in Persian).
41. - Razi, Amin Ahmad, (1999). Tazkreh Haft Eqlim, vol. 1, correction, annotations and footnotes of Seyyed Mohammad Reza Taheri "Hasrat", Tehran: Soroush (in Persian).
42. - Sami, Ali, (1968). Shiraz, Diyar Saadi and Hafez, second edition, Shiraz: Mousavi Printing House (in Persian).
43. - Sami, Ali, (1984). Shiraz, the Eternal City, third edition, Shiraz: Lux (Navid) (in Persian).
44. - Sepehr, Mirza Mohammad Taqi Khan Lisan al-Mulk, (2002). Nasekhotavarikh, edited by Jamshid Kianfar, Volume 3, Tehran: Asatir Publications (in Persian).
45. - Sheybani, Zarrin Taj and Zatollah Nikzad, (Summer 2004). "Recognition of the Old Mosque of Shiraz". Name- e Pazhuheshgah, Appendix, Research Institute of Buildings and Preservation (in Persian).
46. - Adl, Shahriar, (2001). Art and Society in the Iranian World, Tehran: Toos (in Persian).
47. - Ghafouri, Nasim, (2018). Atigh Jame mosque of Shiraz, the plan for the reconstruction of the northeast and southwest nave and the restoration and revival of the southern porch, Shiraz: General Department of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Fars Province (unpublished) (in Persian).
48. - Forsat Shirazi, Mohammad Nasir Mirza Agha, (1934). Athar- e Ajam, Bombay, Naderi Press (in Persian).
49. - Qader, Hassan, (2012). Studies and Documentation of the Old Mosque of Shiraz, Shiraz: General Directorate of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Fars Province (unpublished) (in Persian).
50. - Qomi, Ghazi Ahmad, (1973). Golestan- e Honar, edited by Ahmad Soheili Khansari, Tehran: Iran Culture Foundation (in Persian).
51. - Galdiri, Eugenio, (2001). “A striking example of an old restoration; Khoday-Khane Shiraz”. Art and Society in the Iranian World, Tehran: Toos. pp. 329-343 (in Persian).
52. - Mokhlesi, Mohammad Ali, (Fall 2017). “A Study on the History and Antiquity of the Historical Stonework of the Atigh Jame Mosque of Shiraz.” Ather, 9 (78): 89-98 (in Persian).
53. - Moqaddasi, [Abu Abdullah Muhammad ibn Ahmad], (1906). Ahsan- o Taghasim Fi Maarefat- ol Aghalim, Leiden: Braille Press (in Persian).
54. - Moqaddasi, Abu Abdullah Muhammad ibn Ahmad, (1982). Ahsan- o Taghasim Fi Maarefat- ol Aghalim, translated by Alinaghi Monzavi, vol. 2, Tehran: Iranian Authors and Translators Company (in Persian).
55. - Meshkati, Nosratollah, (1966). List of Historical Monuments and Ancient Sites of Iran, Tehran: National Organization of Antiquities of Iran (in Persian).
56. - Mostafavi, Mohammad Taqi, (2003). Eghlim- e Pars (The Climate of Pars), Third Edition, Tehran: Association of Cultural Works and Merits (in Persian).
57. - Mirza Abul-Qasimi, Mohammad Sadeq, (2008). "The inscription of Pir Mohammad Shirazi in Atigh Jame mosque of Shiraz". Golestan- e Honar, 4 (13): 94-96 (in Persian).
58. - Pope, Artur, (1967). A Survey of Persian Art, vol. VIII, Teheran: Manafzade Grupe & London: Oxford University.
59. - Wilber, Donald N, (1972). The Masjid-i 'Atiq of Shiraz, Shiraz: Pahlavi University, the Asia Institute.
60. - https://archnet.org/sites/1665
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |