معماری بومی گیلان مجموعه‌ای از الگوهای متنوعی‌ست که با توجه به نیازهای ساکنین، آسایش حرارتی و اقلیم شکل گرفته است. در این معماری، سطوح بازشو و فضاهای نیمه‌باز از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و تا حد زیادی بر تنوع گونه ­های آن تأثیر گذاشته است. به‌نظر می­رسد به‌جز مسائل اقلیمی، این عناصر بر تناسبات و زیبایی‌شناسی مسکن بومی گیلان تأثیرگذار بوده‌اند.  در این مقاله، به بررسی ارتباط بین این عناصر با تناسبات بصری و زیبایی‌شناسی از دید متخصصان در الگو خانه­ های گیلان مبتنی‌بر سه تقسیم‌بندی اقلیمی متفاوت شامل جلگه، کوهستان- کوهپایه و ساحلی می­پردازیم. تناسبات به‌وسیلۀ تحلیل سیستم­های تناسباتی، مدول پایه، چندگانه و تناسبات طلائی و زیبایی‌شناسی براساس پنج متغیر تعادل، زیبایی، شفافیت، یکنواختی و وحدت، مورد بررسی قرارمی­ گیرد. یافته­ های تحقیق نشان می­دهد که نمونه ­های اقلیم کوهستانی-کوهپایه‌ای بالاترین امتیاز را ازنظر متغیرهای زیبایی‌شناسی و همچنین سیستم ارزیابی تناسبات کسب کرده است.  همچنین خانه‌های منتخب هر دسته‌بندی شامل خانه مرادی (بخش جلگه)، بهزادی (بخش کوهپایه) و خانه موسوی (بخش ساحلی) است که هر دو امتیاز ارزیابی را کسب کرده‌اند.