نشریه دانش حفاظت و مرمت به عنوان یکی از نشریات تخصصی در حوزه حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی فعالیت خود را از بهار ۱۳۹۶ آغاز کرده است. این نشریه با هدف انتشار آخرین یافته‌های علمی پژوهش‌ها و تجربیات مرتبط با حفاظت و مرمت میراث فرهنگی، پس از انتشار بیش از ۲۲ شماره جایگاه ویژه‌ای در میان پژوهشگران مرمتگران و علاقه‌مندان به این حوزه پیدا کرده است. با این حال پس از انتشار اولین شماره در بهار ۱۳۹۶، نشریه با وقفه‌هایی در انتشار مواجه شد؛ به طوری که شماره دوم در بهار ۱۳۹۸ و شماره سوم در بهار ۱۳۹۹ منتشر گردید. این وقفه‌های طولانی باعث شد که نشریه به دلایل مختلف از روند عادی انتشار خود خارج شده و کاملا برای مدت ۴ سال انتشار آن متوقف گردد. توقف چهار ساله موجب شد ۱۶ شماره کمبود برای نشریه ایجاد شود از این رو با توجه به اینکه نیاز بود پژوهشکده حفاظت و مرمت به عنوان یکی از با سابقه‌ترین مراکز علمی ایران و خاورمیانه در این حوزه بروندادی علمی را سامان‌دهی و راهبری نماید در بهار ۱۴۰۳ با تغییر رویکردهای مدیریتی در پژوهشکده تصمیم بر آن شد تا این نشریه به عنوان یکی از اهداف مهم این سال احیا شود و روند انتشار آن تداوم یابد از این رو در تابستان ۱۴۰۳ با تغییراتی اساسی در ساختار و رویکردها این نشریه بار دیگر فعالیتش را از سر گرفت. این تغییرات نه تنها موجب احیای نشریه شد، بلکه آن را به وضعیتی پایدار و پیش رونده رساند به نحوی که نشریه پس از ۸ ماه فعالیت در بهمن ماه همین سال موفق به ورود به ارزیابی نشریات علمی وزارت علوم شد و در اسفند ما حائز رتبه (ب) شناخته و معرفی گردید.

آسیب‌شناسی آثار سفالی یکی از مهمترین ارکان حفاظت و مرمت به حساب می‌آیند زیرا شناخت آسیب راه را برای حفاظت و نوع مرمت آن هموار خواهد کرد آثار سفال در زمره مواد پایدار قرار می‌گیرند زیرا این آثار نسبت به سایر آثار مکشوفه از کاوش‌های باستان‌شناسی پایداری بیشتری از خود نشان می‌دهند اما همین آثار اگر در شرایط نامناسب و عوامل نامطلوب دفن قرار گیرند بسیار دچار آسیب می‌شوند و اگر دقت کافی در حفاظت درست از این اشیا صورت نگیرد منجر به نابودی کامل سفالینه‌ها خواهد شد. آسیب‌های وارده در بدنه‌های سفالی معمولا به طور عمده به دو صورت فیزیکی و شیمیایی روی می‌دهد و در مواردی عوامل مکانیکی نیز باعث سرعت بخشیدن این فرآیند خواهد شد در آسیب‌شناسی بدنه‌های سفالی باید به سرمنشا و پدیدآورنده این آسیب‌ها پی برد تا بهترین درمان در راستای پایداری بیشتر سفال اتخاذ شود. از جمله مهم‌ترین آسیب‌های وارده بر بدنه‌های سفالی می‌توان به ترک شکستگی تبلور انواع نمک‌ها آسیب‌های مراحل پخت آسیب‌های زیستی، لکه لایه‌لایه شدن و غیره اشاره کرد در این پژوهش مروری خواهد شد به متداول‌ترین آسیب‌های بدنه‌های سفالی و عوامل پدید آوردنده و رابطه میان شکل‌گیری یک آسیب و تأثیر آن در به وجود آمدن سایر آسیب‌ها در همین راستا نیاز است تا تأثیرات یک آسیب بر روی به وجود آمدن سایر آسیب‌ها شناخته شود که این امر موجب تصمیم‌گیری درست در انتخاب روش برای امر حفاظت و مرمت خواهد شد.

مقاله حاضر در ارتباط با بررسی و شناخت سنگ قبر مرحوم سید روح الله کشفی دارایی و چگونگی حفظ مرمت بازسازی و نمایش آن است. ضرورت و اهمیت این پژوهش در توجه به حفاظت و مرمت آثار سنگی خارج از محیط موزه‌ای و در معرض عوامل محیطی محوطه باز بوده که با تکیه بر مطالعات آزمایشگاهی شناسایی سنگ به روش پتروگرافی و بررسی تجارب گذشته مشابه در منطقه به صورت میدانی و کتابخانه‌ای صورت گرفته است. پس از مستندسازی فن‌شناسی و آسیب‌شناسی و ارزیابی نحوه مداخله و بازسازی اقدام به پاک سازی و اصلاح مداخلات و مرمت‌های ناتمام پیشین شد و در آخر بازسازی اثر با قالب سیلیکونی و رزین پلی‌استر اجرا گردید. در اقدامات حفاظتی با توجه به بررسی و مقایسه شیوه‌های مختلف بازسازی آثار مشابه ایده‌ی کمتر مورد توجه قرار گرفته و نوآورانه بازسازی قسمت‌های مفقود با رزین پلی‌استر شبیه سازی با سنگ مرمر با لحاظ نمودن مبانی فنی و زیبا شناختی اجرا گردید و در نهایت اقدامات حفاظت و مرمت به وسیله پارالوئید ۴ درصد تثبیت شد و با تمهیداتی در نحوه نمایش و فضاسازی مفهومی معنایی در اختیار دفتر فنی دانشگاه هنر اسلامی تبریز قرار گرفت. علی رغم مثبت بودن اقدامات بازسازی به لحاظ مبانی فنی و زیبایی شناختی قرار گیری اثر در محیط باز و در معرض عوامل محیطی مخرب خود زمینه‌های پژوهشی دنباله داری از رفتار سنگ و مواد مورد استفاده در بازسازی را می‌طلبد.

حفظ و مرمت آثار تاریخی از مهمترین اهدافی است که در سرتاسر جهان جهت انتقال آن به آیندگان انجام می‌گردد که شامل اقدامات گسترده‌ای بوده و با رعایت جنبه‌های مختلف از آن جمله مبانی نظری مرمت آثار تاریخی توسط متخصصان امر صورت می‌گیرد. عمارت صدیق‌السلطنه که در محله‌ی مقصودیه‌ی تبریز واقع شده از جمله بناهای شاخص دوره ی قاجاری است. این بنا علاوه بر پلان معماری ویژه دارای تزیینات گچ‌بری در سرستون‌ها و شومینه‌ها است. در اقدامات مرمت این بنا آثاری از دوره‌های مختلف تاریخی مشاهده گردید که نشانگر تغییرات به وجود آمده در بنا در گذر زمان است. وجود شومینه‌ی تاریخی در اتاق شمال غربی طبقه‌ی اول این بنا و از طرفی دیگر کشف دیوار دارای گچبری مربوط به اواخر دوره‌ی صفوی و اوایل دوره‌ی زندیه در پشت شومینه چالش مهمی بود که در نمایش هر دو اثر مطرح می‌شد؛ بنابراین پس از بررسی‌های کامل محل و شرایط آثار تصمیم بر جابجایی شومینه در محل خود گرفته شد. هدف از این کار علاوه بر کمک به شناخت بنا نمایش بهتر هر دو اثر ارزشمند تاریخی بود. با توجه به ارزش تاریخی و زیبایی هر دو اثر جابجایی شومینه و آشکارسازی دیوار تاریخی پشت آن ضروری بود برای جابجایی، شومینه اقدامات فنی جهت قاب‌بندی و ساپورت سپس رهاسازی طبق روشی که طراحی شده بود اجرا گردید. پس از قاب‌بندی اثر با آهن پشت و اطراف آن خالی شده و اتصال آن با دیوار قطع گردید که این کار مرحله به مرحله و همراه با استحکام‌بخشی اثر انجام گردید سپس اثر با جرثقیل به محل جدید منتقل شده و در آنجا نصب گردید که هر دو اثر ذکر شده کاملا قابل مشاهده بودند. لازم به ذکر است که تمامی اقدامات انجام شده با رعایت اصول فنی و مبانی نظری مرمت آثار تاریخی پایه‌ریزی و انجام شد.

هدف از انجام این پژوهش بررسی نحوه حفاظت مرمت و استحکام بخشی اثر و پیشنهادهای قابل اجرا برای بهبود شرایط نگهداری و پایدارسازی کتیبه و به تبع آن محوطه تاریخی سقین دل است. کتیبه سقین دل یکی از آثار مهم سنگنوشته‌های دوران اورارتویی در شمال غرب ایران است که قدمت آن به ۲۷۵۰ سال قبل باز میگردد این کتیبه در سال ۱۳۳۰ ه.ش در جوار روستای سقین دل و در ذیل یک مجموعه محوطه باستانی کشف شده است. کتیبه‌های سنگی دسته‌ای از آثار هستند که عموما در محیط باز قرار دارند و مستعد تخریب و فرسودگی هستند. پیش از این در رابطه با این کتیبه مطالعات ساختارشناسی آسیب‌شناسی و شناخت وضعیت موجود انجام نشده بود. نتایج حاکی از اولویت‌بخشی به مبحث پایدارسازی و تثبیت اضطراری برای جلوگیری از سقوط کتیبه انجام اقدامات عملی برای تداوم حفاظت از آن و در نهایت انجام حفاظت پیشگیرانه است. با توجه به این که کتیبه در فاصله حدود ۲ کیلومتری روستای سقین دل است مواردی از قبیل (۱) ایجاد مشارکت مردمی در امر حفاظت (۲) بهبود شرایط گردشگری منطقه و کاهش حفاری‌های غیر مجاز به سبب افزایش تعداد بازدید کنندگان (۳) ساخت جاده از روستا تا نزدیکی محوطه (۴ محوطه سازی و تعیین مسیر حرکت تا رسیدن به پای کتیبه (۵ اجرای راه پله سنگی طبیعی (۶) طراحی و ساخت تابلوهای راهنما و اطلاعات اثر (۷) احیاء پوشش گیاهی دره هم جوار کتیبه مهمترین پیشنهادهای اجرایی هستند.