در این پژوهش به مطالعه و مشاهده ریز ساختار مواد باستانی با استفاده از روش کاندولومینسانس میکروسکوپی پرداخته میشود. اهمیت این روش در شناسایی مواد تاریخی بر اساس مشاهده و تحلیل ساختارهایی است که در روشهای دیگر مطالعات میکروسکوپی قابل مشاهده نیستند. خصوصیت کاندولومینسانس مواد و مشاهده میکروسکوپی آن‌ها هم میتواند در راستای تحلیل فناوری تولید و هم در ارتباط با منشا مواد تاریخی مورد استفاده قرار گیرد. در این پژوهش چند نمونه از سرامیک‌های پیش از تاریخی و تاریخی از مناطق هفت تپه چغازنبیل تخت جمشید و همچنین سنگهای بنای پاسارگاد مورد بررسی و مشاهده قرار گرفتند تعیین رژیم حرارتی و درجه حرارت پخت سفال بر اساس نوع مواد بلورین در ماتریکس سفال و تغییرات فازی حین پخت جهت تفسیر فناوری و منشأ مواد پرکننده سفال انجام می‌گیرد. از سوی دیگر شناسایی لومینسانس ایجاد شده توسط کانی‌های موجود در سنگ‌های کربنانه محوطه پاسارگاد و مشابهت آن با سنگ معادن احتمالی موجود در منطقه می‌تواند اطلاعات مفیدی در شناسایی منشا سنگ‌های به کار رفته در این بنا در اختیار گذارد. جهت پی بردن به کاربردهای کاندولومینسانس میکروسکوپی تمام مواد مورد مطالعه ابتدا با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی معمول مانند میکروسکویی نوری پراش اشعه ایکس و مطالعات حرارتی جهت تعیین و نحوه تغییر فازهای بلورین و معدنی و مشخص کردن دمای پخت سفال‌ها مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج تکمیلی بر اساس روش کاندولومینسانس میکروسکوپی حاکی از مشاهده روند تغییرات بلورین و نحوه حرارت دهی به ماتریکس سفال بر اساس نوع و کیفیت مواد خام اولیه به کار رفته و شباهت‌ها و تفاوت‌های آن در بافت سفال است. همچنین مشاهده ریز ساختارهای سنگ بر اساس شیمی عناصر نادر در سنگ چینه‌شناسی و میکروفسیل‌های موجود در آن که به طور معمول قابل مشاهده نیستند اطلاعات مفیدی درباره مشابهت انواع سنگ‌های به کار رفته در بنای پاسارگاد با رختمون‌های سنگی از معادن اطراف پاسارگاد در اختیار قرار می‌دهد.

فرسایش میراث خشتی تحت تأثیر عوامل طبیعی به ویژه بارندگی و رطوبت، امروزه از مهمترین چالش‌های حفاظت از این میراث به شمار می‌رود. در کنار گزینه‌های سنتی حفاظت از میراث خشتی همچون استفاده از اندود کاه گل در سال‌های اخیر محصولات شیمیایی متنوعی جهت حفاظت مواد و مصالح ساختمانی به ویژه در برابر تهدید ناشی از رطوبت به بازار عرضه شده است و به تبع آن تمایلات جدی در زمینه ارزیابی این مواد در حوزه حفاظت و مرمت ابراز شده است؛ بنابراین ارزیابی علمی ویژگی‌های این مواد به منظور استفاده سنجیده از آن‌ها ضروری به نظر می‌رسد. از آنجایی که بسیاری از مواد شیمیایی موجود در بازار به طور عمده برای حفاظت از سنگ و آجر طراحی شده اند، انجام این مطالعه به منظور حفاظت از مصالح خشتی و بهینه سازی نفوذ این مواد در بافت خشت ضروری به نظر می‌رسید در این پژوهش با توجه به نیاز به افزایش مقاومت خشت‌ها در برابر رطوبت خواص آب‌گریزی چهار محصول مختلف تجاری با نام‌های Stain Repellent AKEMI SRP130 Long Life, PTS بر ساختار خشت‌ها ارزیابی و با یکدیگر مقایسه شد. نتایج تحقیق نشان داد که اگر چه همه مواد تجاری بررسی شده امکان افزایش مقاومت خشت در برابر رطوبت را به طور قابل توجهی فراهم می‌کنند، اما ماده Long Life نسبت به سایر محصولات شیمیایی توانایی بالاتری در نفوذ و آب‌گریزی خشت‌ها دارد. این موضوع می تواند مقاومت سطح خشت را هم در برابر تماس طولانی مدت با رطوبت و هم در برابر عوامل فرسایش مکانیکی به طور قابل توجهی افزایش دهد. نتایج این پژوهش می‌تواند به عنوان مبنای مطالعات آینده در جهت بومی‌سازی مواد شیمیایی برای حفاظت از آثار خشتی و بهینه‌سازی کاربرد آن‌ها در حفاظت و مرمت و از بناهای تاریخی خشتی استفاده شود.

فرسایش زیستی ناشی از تعاملات پیچیده موجودات زنده و بسترهای مختلف الی و غیرالی است که باعث ایجاد تغییرات فیزیکی و شیمیایی روی چنین بسترهایی می‌شود. این پدیده به شدت به فعالیت‌های متابولیکی موجودات زنده مرتبط است. یافتن رویکردی واحد و صحیح برای مقابله با فرسودگی میکروبی اغلب دشوار است و نیاز به درک نوع تغییرات ایجاد شده و استفاده از روشهایی دارد که برای آثار هنری و سلامت انسان و محیط زیست مضر نباشند. برای گردآوری اطلاعات از پایگاه‌های استفاده Web of Science, Scopus. Science Direct اطلاعاتی معتبر مانند گردید برای کنترل فرسایش زیستی از روش‌های فیزیکی مکانیکی و شیمیایی استفاده می‌شود. در روش‌های شیمیایی معمولا از آفت‌کش‌های شیمیایی استفاده می‌شود اما به دلیل سمیت آفت‌کش‌ها و مخاطرات زیست محیطی‌شان امروزه محدودیت‌هایی در استفاده از آن‌ها وضع شده است. رویکردهای جدید مبتنی بر استفاده از راهکارهای جایگزین است. که اثرات نامطلوب نداشته باشند گیاهان حاوی ترکیبات شیمیایی طبیعی متنوعی مانند اسانس‌ها، فنول‌ها، فلاونوئیدها، آلکالوئیدها، کومارین‌ها و تانن‌ها هستند که معمولا به عنوان دارو مولکول‌های فعال زیستی و یا مواد مغذی استفاده می‌شوند. این مطالعه با هدف مروری بر مطالعات انجام شده بر تأثیر اسانس‌های گیاهی بر میکروارگانیسم‌های فرسایش گر میراث فرهنگی انجام شده است.

استفاده از روش‌های غیرمخرب امروزه به یکی از مهمترین مباحث تأثیر گذار در حوزه مطالعات علمی نگاهداشت و مرمت آثار تاریخی تبدیل شده است؛ چراکه به کارگیری این گونه روش‌ها به دلیل احترام به اثر و عدم دخالت ساختاری در آن حجم وسیعی از پژوهش‌های این حوزه را در بر گرفته است. به دلیل ارتباط تنگاتنگ این موضوع با ماهیت نگاهداشت و مرمت میراث فرهنگی در این گفتار سعی شده است روشی هدفمند مبتنی بر انتخاب آثار موزه‌ای جهت ارائه و نمایش و یا انبارش در گنجینه‌ها تعریف و بکار گرفته شود از این رو در این مقاله سعی شده است تا به عملکرد گروه موزه‌های دفینه در قبال آنالیزهای گرفته شده از آثار در اختیارش که بر پایه آنالیزهای غیرمخرب بوده‌اند پرداخته شود. پژوهش‌های صورت گرفته به دو دسته روش‌های دستگاهی قابل حمل و روش‌های تصویربرداری فنی تقسیم‌بندی می‌شوند که در راستای اهداف نگاهداشتی نمایش موزه‌ای و اصالت‌سنجی آثار موجود تهیه شده‌اند. لذا در این مقاله سعی شده تا به اختصار به گزارشی از عمده فعالیت‌های صورت گرفته بر مبنای اصول نگاهداشت علمی پرداخته شود.

آنالیز توسط میکروسکوپ رامان یک روش قدرتمند، سریع و غیرمخرب است که امکان میکرو آنالیز شیمیایی و تصویر برداری شیمیایی تهیه نقشه شیمیایی را فراهم می‌کند. این ویژگی‌ها میکروسکوپ رامان را به یک ابزار ایدئال و پُرکاربرد در تحقیقات و آزمایشگاه‌های آنالیز تبدیل کرده است. آنالیز رامان بر اساس برهمکنش نور با پیوندهای شیمیایی نمونه کار می‌کند و طیف متناظر با هر نقطه از نمونه را اندازه‌گیری می‌کند. نشانه رامان به طور بدیهی وابسته به طول موج‌های برانگیخته و درگیر واکنش با زیرلایه‌ها است؛ بنابراین هر ترکیب شیمیایی طیف رامان مشخصه خود را دارد و بدین صورت می‌توان اطلاعات کیفی و کمی هر ماده را به دست آورد این روش آنالیز دستگاهی که جزء روش‌های غیرمخرب نیز محسوب می‌شود می‌تواند بدون نیاز به نمونه‌برداری از شیء مطالعه لازم را بر روی آن انجام دهد. از این رو روشی بسیار مناسب برای مطالعه روی آثار تاریخی نفیس که امکان نمونه‌برداری از آن‌ها عملا وجود ندارد بوده و امروزه مورد توجه بسیار پژوهشگران هنر و تاریخ است. استفاده از این روش در حوزه میراث فرهنگی همچون مرمت باستان شناسی و معماری عموماً جهت شناسایی و بررسی مواد متشکله آثار هنری و تاریخی است و همچون دیگر روش‌ها در کنار مزایای متعدد دارای نواقص و مشکلاتی نیز هست بررسی و ارزیابی ویژگیهای آثار تاریخی و اجزای تشکیل دهنده آنها با توجه به زمینه‌های ساختارشناسی فن‌شناسی و آسیب‌شناسی به کمک آنالیزهای غیرمخرب از جمله جنبه‌های مورد توجه و حائز اهمیت در باستان‌سنجی به شمار می‌رود. در این مقاله کاربرد رامان در شناسایی آثار باستانی از جمله مواد معدنی انواع سنگ‌ها به خصوص سنگ‌های قیمتی پاتیناها و محصولات خورنده شیشه سفال ملاط، رنگ، باند، رزین کاغذ پوست کاغذ جوهر و بقایای انسانی مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین نمونه‌هایی از بررسی مطالعات آزمایشگاهی به وسیله دستگاه طیف‌سنجی میکرورامان پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار آورده شده است. آزمون میکروطیف‌سنجی و SERS را می‌توان پاسخی مناسب به سؤالات باستان‌سنجی و حفاظتی هر دسته از اشیاء توسط پارامترهای طیفی اختصاصی همراه با به روزترین پیشرفت‌های موجود دانست.

مرمت آثار تاریخی و حفظ فرهنگ هر کشور یک وظیفه ملی محسوب می‌شود و با توجه به اینکه مصالح بنایی معماری سنتی ایرانی شامل خشت و گل با استحکام پایین می‌باشند روش‌هایی از قبیل فیبرهای پلیمری تقویت شده و استفاده از کاه گل‌های ضد آب و افزودن موادی طبیعی همچون زئولیت جهت بازسازی و مقاوم‌سازی پیشنهاد می‌شوند؛ زئولیت به کار گرفته شده دارای سطح ویژه پایین بوده که با اصلاح پلاسمایی از مقدار ۳۳/۹۲ به ۴۵/۱۶ متر مربع بر گرم افزایش پیدا کرده و همچنین به شکل فیبرمانندی بدون تفاوتی در ساختار اصلی تغییر پیدا کرده است. با توجه با این تغییرات انتظار بر افزایش استحکام و جذب آب حداقلی ۱/۵ برابری ملاط‌های زئولیت دار است.

در گالری شماره ۴۵۵ موزه متروپولیتن نیویورک ایالات متحده آمریکا، سنگ قبری تاریخی وجود دارد که مکان قرارگیری آن پیش از کندن از محل اصلی و انتقال به موزه یزد عنوان شده و بر روی آن سال ۷۵۹ مق نفر شده است. بر اساس اطلاعاتی که موزه در وبسایت خود ارائه کرده است. سنگ منتسب به شخصی به نام شیخ محمود بن صادا محمد است که رهبر گروه برادری مذهبی نامبرده شده است. با این حال مطالعه متون حجاری شده که خوشبختانه به همت موزه کامل و به دو زبان اصلی کتیبه و ترجمه آن یعنی عربی و انگلیسی در دسترس مخاطبان و پژوهشگران است، سرنخ هایی برای پژوهش درباره مالک حقیقی آن و داستانش در اختیار می گذارد. تحقیق پیرامون اطلاعات گردآوری شده با شروع از حجاری‌های سنگ قبر نشان می‌دهد سنگ متعلق به شیخ محمود بن تقی‌الدین دادا محمد یزدی از اقطاب بزرگ سازمان تصوف دادائیه در یزد و یکی از صوفیان صاحب نام در ایران قرون میانی اسلامی است که در برگردان نام و نسب خانوادگی او اشتباه نوشته شده و نام سازمان تصوف زیر نظر او یعنی «دادائیه» به اشتباه به عنوان اسم عام لفظ رایج در زبان عامیانه مناطق مرکزی ایران و شهرهای اصفهان و یزد برای خطاب کردن برادر یعنی «داداش» و «دادا»، پنداشته شده و به همین سبب او سرپرست گروه برادری مذهبی معرفی شده است. سنگ قبری که در زمانی نامعلوم و بر اساس توصیفات دانشوران در منابع مکتوب به نقل از مردم محلی اواخر قرن ۱۳ ه.ش و اوایل قرن ۱۴ مش شبانه عده‌ای آن را همراه تعدادی دیگر از سنگ‌های قبور مریدان و شیوخ سلسله دادائیه مدفون پیرامون محمود شاه در خانقاه بندر آباد یزد می‌دزدند و بعدها، سر از موزه متروپولیتن نیویورک ایالات متحده آمریکا در می‌آورد. نوشتار پژوهشی پیش رو توصیف و روایت این سنگ قبر و زندگانی مالک او در دو پرده است؛ داستانی که از بندرآباد یزد آغاز می‌شود و به نیویورک آمریکا ختم می‌شود.

نشریه دانش حفاظت و مرمت به عنوان یکی از نشریات تخصصی در حوزه حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی فعالیت خود را از بهار ۱۳۹۶ آغاز کرده است. این نشریه با هدف انتشار آخرین یافته‌های علمی پژوهش‌ها و تجربیات مرتبط با حفاظت و مرمت میراث فرهنگی، پس از انتشار بیش از ۲۲ شماره جایگاه ویژه‌ای در میان پژوهشگران مرمتگران و علاقه‌مندان به این حوزه پیدا کرده است. با این حال پس از انتشار اولین شماره در بهار ۱۳۹۶، نشریه با وقفه‌هایی در انتشار مواجه شد؛ به طوری که شماره دوم در بهار ۱۳۹۸ و شماره سوم در بهار ۱۳۹۹ منتشر گردید. این وقفه‌های طولانی باعث شد که نشریه به دلایل مختلف از روند عادی انتشار خود خارج شده و کاملا برای مدت ۴ سال انتشار آن متوقف گردد. توقف چهار ساله موجب شد ۱۶ شماره کمبود برای نشریه ایجاد شود از این رو با توجه به اینکه نیاز بود پژوهشکده حفاظت و مرمت به عنوان یکی از با سابقه‌ترین مراکز علمی ایران و خاورمیانه در این حوزه بروندادی علمی را سامان‌دهی و راهبری نماید در بهار ۱۴۰۳ با تغییر رویکردهای مدیریتی در پژوهشکده تصمیم بر آن شد تا این نشریه به عنوان یکی از اهداف مهم این سال احیا شود و روند انتشار آن تداوم یابد از این رو در تابستان ۱۴۰۳ با تغییراتی اساسی در ساختار و رویکردها این نشریه بار دیگر فعالیتش را از سر گرفت. این تغییرات نه تنها موجب احیای نشریه شد، بلکه آن را به وضعیتی پایدار و پیش رونده رساند به نحوی که نشریه پس از ۸ ماه فعالیت در بهمن ماه همین سال موفق به ورود به ارزیابی نشریات علمی وزارت علوم شد و در اسفند ما حائز رتبه (ب) شناخته و معرفی گردید.

عصر آهن در ایران ۱۴۵۰ ۵۵۰ ق.م) و فراتر از آن معرف دوره‌ای است که در مراحل تکاملی شاهد تحولات مهم اجتماعی فرهنگی اقتصادی و تکنولوژیکی بوده است. زوار مور محوطه استقراری از دوره آهن در دشت ورامین در منطقه مرکزی ایران است که در دهه‌های گذشته کاوش‌های متعددی در این منطقه توسط باستان‌شناسان مختلف انجام شده است. در کاوش سال ۱۳۹۷ انجام شده در منطقه زواره ور تعدادی سفال خاکستری مربوط به تدفین بدست آمده است. با توجه به پراکندگی گورستان‌های عصر آهنی و مطالعات فنی محدودی که در خصوص این آثار انجام شده است. آگاهی ما از نحوه تولید این آثار همچون بافت عناصر تشکیل دهنده و فرایند تولید از اهمیت بسیاری در شناخت تولید و فناوری سفالگری این دوره خاص برخوردار است. بنابراین نتایج حاصل از مطالعات آزمایشگاهی با استفاده از تکنیک‌های مکمل می‌تواند راه‌گشای دستیابی به فرایند تولید این آثار باشد. در این پژوهش تلاش شد تا با اطلاعاتی که از مطالعه ۹ نمونه سفال عصر آهنی این منطقه با استفاده از روش‌های آنالیز طیف‌سنجی جرمی پلاسمای جفت شده القایی (ICP-MS) و مطالعه کانی نگاری مقطع نازک (Petrography) شناخت دقیق‌تری برای انجام مطالعات تطبیقی و منشاء تولید محلی این آثار فراهم کرد. نتایج نشان داد که فازهای اصلی سفال‌های مورد مطالعه با رنگ خمیره خاکستری بر اساس کانی نگاری کوارتز Quartz سیلیس SiO2 ، کلسیت Calcite هستند. نتایج ICP-MS نیز تا حدود زیادی توانست بخشی از مشاهدات حاصل از تحلیل سنگ‌نگاری را تأیید کند. البته بخش بزرگی از خوشه بندی شیمیایی سرامیک ناشی از ناهمگونی در ترکیبات عنصری از تفاوت در منابع رسی مورد استفاده ناشی نمی‌شود همچنین خاک‌های مورد مطالعه از نظر عناصر کم مقدار شباهت زیادی با نمونه سفال‌ها دارد و می توان گفت که محلی بودن آنها را تأیید می‌کند.