[صفحه اصلی ]   [Archive] [ English ]  
:: صفحه اصلي :: درباره نشريه :: آخرين شماره :: تمام شماره‌ها :: مقالات در دست انتشار :: جستجو :: ثبت نام :: ارسال مقاله :: تماس با ما ::
:: سال 6، شماره 21 - ( 9-1401 ) ::
سال 6 شماره 21 صفحات 271-243 برگشت به فهرست نسخه ها
تحلیل ساختار کالبدی و تزئیناتی مسجد جمعۀ اردبیل
حبیب شهبازی شیران*
دانشیار گروه باستا‌ن‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق‌اردبیلی، اردبیل، ایران ، habibshahbazi35@gmail.com
چکیده:   (629 مشاهده)
مسجد جمعۀ اردبیل روی یک تپۀ باستانی که در قرون گذشته گورستان شهر بوده، قرار گرفته است. تمامی منابع مکتوب و شواهد باستان‌شناسی بیان می‌دارد که این مسجد ابداعات هنری و معماری از قرون اولیۀ اسلامی تا دورۀ قاجار را در خود گرد آورده است. بازمانده‌های امروزی بنا در شمال‌شرقی شهر اردبیل قرار گرفته و با توجه به اقداماتی در جهت حفظ بنا، هنوز هم استواری خود را حفظ کرده است. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی ویژگی‌های ساختاری و کالبدی و تزئینی بنا در ادوار مختلف تاریخی است. پژوهش حاضر درصدد پاسخ‌گویی به پرسش‌های پیشِ‌روست؛ چه تغییراتی در ساختار فضایی و کالبدی مسجد از آغاز پیدایش تا دورۀ معاصر صورت گرفته است؟ و از نظر نقشه و شواهد باستان‌شناختی مسجد جمعه با کدام بناها قابل‌مقایسه است؟ روش پژوهش به‌کار گرفته‌شده، تفسیری-تاریخی و تحلیلی است. ضمن این‌که مستندنگاری و مطالعات تطبیقی نیز مبنای کار قرار گرفته است. ابزار گردآوری داده‌ها به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی است. براساس نتایج پژوهش و با توجه به روایت‌ها و نوشته‌های محققان و نتایج کاوش‌های باستان‌شناختی، می‌توان استنباط کرد که بنای اولیۀ آن به صدر ‌اسلام برمی‌گردد که در طی ادوار مختلف، چندین‌بار ویران و مجدداً بازسازی شده است و دارای عناصر معماری دیلمی، سلجوقی، ایلخانی، قاجاری و دورۀ معاصر است. سازۀ پابرجای کنونی مسجد جمعه، بدون هیچ شک‌و‌شبهه‌ای مُهر معماری سلجوقی را بر خود دارد، ولی فضاآرایی‌های داخلی این بنا در تضاد با نمای آن است. این بنا ازلحاظ ساختارهای معماری دارای ترکیب چهار‌تاق با ایوان بوده که شباهت زیادی با بناهای زمان سلجوقی مانند، جامع برسیان و جامع ارومیه دارد؛ همچنین ستون‌های شناسایی شده در شبستان بنا، همانندی آشکاری با مسجد تاریخانۀ دامغان و جامع نایین دارد. 
شماره‌ی مقاله: 10
واژه‌های کلیدی: اردبیل، مسجد جمعه، تحولات تاریخی، تحلیل ساختار کالبدی، تزئینات بنا
متن کامل [PDF 1579 kb]   (313 دریافت)    
نوع مقاله: پژوهشي | موضوع مقاله: میان‌رشته‌ای
دریافت: 1399/12/28 | پذیرش: 1400/6/21 | انتشار: 1401/9/10
فهرست منابع
1. - اصطخری، ابو‌اسحق ابراهیم، (1368). مسالک‌و‌الممالک. چاپ سوم، به‌اهتمام: ایرج افشار، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
2. - اولئاریوس، آدام، (1369). سفرنامه. ترجمۀ حسین کردبچه، تهران: نشر کتاب برای همه.
3. - بلاذری، احمد بن یحیی، (1346). فتوح‌البلدان. ترجمۀ دکتر آذرتاش آذرنوش، چاپ دوم، تهران: سروش.
4. - پیرنیا، محمد‌‌کریم، (1383). سبک‌شناسی معماری ایران. چاپ چهارم، تدوین غلامحسین معماریان. تهران: نشر معمار.
5. - پیغامی، لیلا، (1388). «بقعه شیخ‌صفی‌‌الدین اردبیلی و طراحی سردر آن در جهت وحدت‌بخشیدن به موضوع». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد پردیس هنرهای زیبا، تهران: دانشگاه تهران (منتشرنشده).
6. - ترابی‌طباطبایی، سید‌جمال، (1355). آثار باستانی آذربایجان. جلد دوم، تهران: انجمن آثار ملّی ایران.
7. - دمورگان، ژاگ، (1338). مطالعات جغرافیایی. جلد اول، ترجمه و توضیح: کاظم ودیعی، تبریز: چهر.
8. - رضازاده اردبیلی، مجتبی؛ سیدی‌ساروی، مجید؛ و طاهری‌امیری، سارا، (1397). «مطالعۀ تطبیقی پلان و گنبد جمعه‌مسجد اردبیل با پلان‌ها و گنبدهای مشابه به‌جهت بررسی ترسیم صحیح منحنی گنبد». نشریۀ هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 23 (3): 82-69.
9. - سیرو، ماکسیم، (1367). «مسجد جمعۀ اردبیل». ترجمۀ نادیه ایمانی، نشریۀ اثر، 15 و 16: 180-205.
10. - سیرو، ماکسیم، (1376). «مسجد جمعۀ اردبیل». ترجمۀ منصور فلاح‌نژاد، فصلنامۀ هنر، ویژه‌‌نامۀ مساجد، 33: 605-598.
11. - سرفراز، علی‌اکبر؛ و کارگر، بهمن، (1353). «گزارش کاوش در جمعه‌مسجد اردبیل». تهران: مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (منتشرنشده).
12. - شهبازی‌شیران، حبیب، (1370). «تاریخ و روند تحولات معماری مسجد جمعه اردبیل (نماد معماری ایرانی اسلامی)». کنفرانس بین‌المللی معماری، شهرسازی، عمران، هنر و محیط‌زیست؛ افق‌های آینده، نگاه به گذشته، تهران: دبیرخانۀ دائمی کنفرانس.
13. - شهبازی‌شیران، حبیب، (1383). پی‌جویی و تحلیل اجزاء و عناصر معماری مسجد جمعه اردبیل. تبریز: چاپ صدر.
14. - شهبازی‌شیران، حبیب، (1394). «بررسی معماری و تزئینات گنبد سلجوقی و محراب ایلخانی مسجد جامع اردبیل». دومین همایش بین‌المللی معماری، عمران و شهرسازی در آغاز هزارۀ سوّم، تهران، انجمن معماری و شهرسازی ایران.
15. - شهبازی‌شیران، حبیب، (1395). «بررسی تحلیلی عناصر بصری کالبدی و فضایی شبستان مسجد جامع اردبیل». سومین کنفرانس سراسری نوآوری‌های اخیر در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی، تهران: مؤسسۀ آموزش عالی نیکان.
16. - شهبازی‌شیران، حبیب، (1398). بررسی و تحلیل ریخت‌شناسی معماری و آرایه‌های تزئینی مسجد جمعۀ اردبیل و بقعۀ شیخ‌صفی‌الدین اردبیلی. اردبیل: گونش نگار.
17. - صفری، بابا، (1371). اردبیل در گذرگاه تاریخ. ج 2، چاپ دوم، اردبیل: دانشگاه آزاد‌اسلامی واحد اردبیل.
18. - کیانی، محمد‌یوسف، (1383). معماری ایران (دورۀ اسلامی). چاپ دهم، تهران: سمت.
19. - گــدار، آنــدره، (1377). هنــر ایــران. ترجمۀ بهــروز حبیبــی، تهران: دانشگاه شهید‌بهشتی.
20. - مقدسی، ابو‌عبدالله محمد‌بن احمد، (1361). احسن‌التقاسیم فی‌معرفه‌الاقالیم. جلد دوم، ترجمۀ علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
21. - موسوی، محمود، (1376). «مسجد جامع اردبیل تاریخچه، توصیفات ساختمان و معماری». مجموعه مقالات همایش معماری مسجد: گذشته، حال، آینده، ج 1، اصفهان: دانشگاه هنر.
22. - معروفی‌اقدم، اسماعیل؛ مسعودی، ذبیح‌الله؛ محمودی‌نسب، علی‌اصغر؛ و سیروسی، جواد، (1394). «مسجد جامع ارومیه، معماری، تزئینات‌ و تحولات». دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، بیرجند: دانشگاه بیرجند.
23. - ملازاده، کاظم؛ و محمدی، مریم، (1379). دایره‌المعارف بناهای تاریخی در دورۀ اسلامی. تهران: سوره.
24. - لاله، هایده، (1381). «مسجد برسیان». دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، ج 11: 719-715.
25. - هنرفر، لطف‌الله، (1350). گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان. اصفهان: ثقفی.
26. - هیلن‌براند، رابرت، (1387). معماری اسلامی شکل، کارکرد و معنی. چاپ چهارم، ترجمۀ باقر آیت‌الله‌زادۀ شیرازی، تهران: روزنه.
27. - نعیما، غلامرضا، (1394). سیر تحوّل معماری ایران (از آغاز دوران اسلامی تا دورۀ تیموری). تهران: سروش‌دانش.
28. - یوسفی، حسن، (1398). «گزارش کاوش در جمعه‌مسجد اردبیل». تهران: مرکز اسناد سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (منتشر‌نشده).
29. - یوسفی، حسن، (1399). «گزارش مقدماتی کاوش در محوطۀ باستانی مسجد جامع اردبیل». مجموعه مقالات هجدهمین همایش سالانۀ باستان شناسی، به‌کوشش: روح‌الله شیرازی، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی.
31. - Atakhri, A. I., (1989). Masalak and al-Mamalik. 3rd edition, with the efforts of Iraj Afshar, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
32. - Olarios, A., (1990). Olarios Travelogue. Vol. II, Translation by: Hossein Kordbecheh, Tehran: Publishing books for all.
33. - Al-Baladhuri, A. K., (2004). Iranian Architectural Style. 5th Edition, Editing by: GholamHossein Memarian, Tehran: Soroush Danesh.
34. - Peygami, L., (2009). “Sheikh Safi al-Din Ardebili's Monument and its Head Design to Unite the Subject”. The Master's Degree In Restoration and Restoration of Buildings and Historical Achievements of Fine Arts Campus, Tehran: University of Tehran.
35. - Torabi Tabatabaei, S. J., (1976). Antiquities of Azerbaijan. Vol. 2, Tehran: Iranian National Monuments Association.
36. - DeMorgan, Z., (1959). Geographical Studies. Vol. 1, Translated and Explained by: Dr. Kazem Vadei, Tabriz: Face.
37. - Rezazadeh Ardebili, M.; Seyedi Saravi, M. &Taheri Amiri, S., (2018). “Comparative study of the friday plan and dome of Ardabil Mosque with similar plans and domes in order to investigate the correct drawing of the dome curve”. Journal of Fine Arts- Architecture and Urbanism. 23rd edition, 3: 82-69.
38. - Ciro, M., (1988). “Ardebil Jomeh Mosque”. Translation by: Nadiya Imani, Asar, 15 & 16: 180-205.
39. - Ciro, M,. (1997). “Jomeh Ardebil Mosque”. Translation by: Mansour Fallahnejad, Quarterly Journal of Art, Special Issue of Mosques, 33: 605-598.
40. - Kargar Sarfaraz, A. A., (1974). Kavash Report on Friday of Ardebil Mosque”. Tehran: Center for Documents and Documents of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization (Unpublished).
41. - Shahbazi Shiran, H., (2004). Follow-up and analysis of architectural components and elements of Friday Mosque in Ardabil. Tabriz: Sadr Printing.
42. - Shahbazi Shiran, H., (2015). “History and Trends in Architectural Developments of Ardabil Jomeh Mosque (Symbol of Iranian-Islamic Architecture)”. International Conference on Architecture, Urbanism, Civil Engineering, Art and Environment, Future Horizons, Retrospective, Tehran: Permanent Secretariat of the Conference.
43. - Shahbazi Shiran, H., (2016). “Analytical study of physical and spatial visual elements of the Shabestan of Ardebil Jomeh Mosque”. 3rd National Conference on Recent Innovations in Civil Engineering, Architecture and UrbanIsm, Tehran: Nikan Institute of Higher Education.
44. - Shahbazi Shiran, H., (2019). Analysis of architectural morphology and decorative arrays of Ardebil Jomeh Mosque and Sheikh Safieddin Ardebili's Monument. Ardabil: Gunesh Negar.
45. - Safari, B., (1992). Ardebil in The Passage of History. c. 2, 2nd edition, Ardebil: Islamic Azad U., (1998). Iranian Art. Translation by: Behrooz Habibi, Tehran: Shahid Beheshti University.
46. - Maqdisi, M. A. M., (1982). Ahsan al-Taqsim fi introducing al-Aqalim. Vol. 2, Alinaghi Monzavi Translation, Tehran: The Company of Iranian Authors and Translators.
47. - Mousavi, M., (1997). “Ardebil Jomeh Mosque History, Building descriptions and Architecture”. Proceedings of the Conference on Mosque Architecture: Past, Present, Future, C1, and Isfahan: Art University.
48. - Maroufi Aghdam, I.; Mas'udi, Z.; Mahmoudinasab, A. A. & Sirusi, J., (2015). “Urmia Grand Mosque, Architecture, Decorations and Developments”. 2nd National Conference on Archaeology of Iran, Birjand: University of Birjand.
49. - Mollazadeh, K. & Mohammadi, M., (2000). Encyclopaedia of Historical Monuments in Islamic Period. Tehran: Sura.
50. - Mousavi, M. & Mehryar, M., (1988). Report of the first chapter of the exploration of Ardebil Friday Mosque. Tehran: Document Center of the Organization of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism.
51. - Mousavi, M. & Mehryar, M., (1989). Report on the exploration of the second chapter of Ardebil Friday Mosque. Tehran: Document Center of the Organization of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism.
52. - Mousavi, M. & Mehryar, M., (1989). Report on exploration of the third chapter of Friday Mosque in Ardabil. Tehran: Document Center of the Organization of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism.
53. - Tulip, H., (2002). “Bersian Mosque”. Great Islamic Encyclopedia, C. 11: 719-715.
54. - Honarfar, L., (1971). Treasure of Historical Monuments of Isfahan. Isfahan: Saghafi.
55. - Hillenbrand, R., (2008). Islamic Architecture of Form, Function and Meaning. Fourth Edition, Translation by: Bagher Ayatollahzad Shirazi, Tehran: Aperture.
56. - Naima, G., (2015). The evolution of Iranian architecture (from the beginning of the Islamic era to the Timurid era). Tehran: Soroush Danesh.
57. - Yousefi, H., (2019). “Kavash Report on Friday of Ardebil Mosque”. Tehran: Document Center of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization (Unpublished).
58. - Yousefi, H., (2020). “Preliminary report of Kavush in the ancient area of Ardebil Jomeh Mosque”. Proceedings of the 18th Annual Conference on Archaeology, With the efforts of Ruhollah Shirazi, Tehran: Institute of Archaeology.
59. - Zarre. F., (1925). Ardabil. Berlin.
ارسال پیام به نویسنده مسئول

ارسال نظر درباره این مقاله
نام کاربری یا پست الکترونیک شما:

CAPTCHA



XML   English Abstract   Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Shahbazi Shiran H. (2022). Analysis of Physical and Decorative Structure of Ardabil Jomeh Mosque. Parseh J Archaeol Stud. 6(21), 243-271. doi:10.30699/PJAS.6.21.243
URL: http://journal.richt.ir/mbp/article-1-546-fa.html

شهبازی شیران حبیب. تحلیل ساختار کالبدی و تزئیناتی مسجد جمعۀ اردبیل مطالعات باستان شناسی پارسه 1401; 6 (21) :271-243 10.30699/PJAS.6.21.243

URL: http://journal.richt.ir/mbp/article-1-546-fa.html



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
سال 6، شماره 21 - ( 9-1401 ) برگشت به فهرست نسخه ها
فصلنامه مطالعات باستان شناسی پارسه Parseh Journal of Archaeological Studies
Persian site map - English site map - Created in 0.22 seconds with 30 queries by YEKTAWEB 4568