[صفحه اصلی ]   [Archive] [ English ]  
:: صفحه اصلي :: درباره نشريه :: آخرين شماره :: تمام شماره‌ها :: مقالات در دست انتشار :: جستجو :: ثبت نام :: ارسال مقاله :: تماس با ما ::
:: سال 2، شماره 6 - ( 12-1397 ) ::
سال 2 شماره 6 صفحات 141-123 برگشت به فهرست نسخه ها
مطالعۀ تطبیقی نقوش سفال‌های قرون میانۀ اسلامی با صورت‌های فلکی
نسرین بیک‌محمدی1، سپیده مرادی‌محتشم2
1- دانشجوی دکترای باستان‌شناسی اسلامی دانشگاه هنر اصفهان ، beigmohammadi_nasrin@yahoo.com
2- دانش‌آموختۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا.
چکیده:   (8498 مشاهده)
شواهد باستان‌شناسی و مطالعۀ آثار به‌جای مانده از دوران تاریخی تا دوران اسلامی نشان می‌دهد علم نجوم از هزاران سال پیش در بین مردمان باستان رایج بوده است. نجوم در دوران اسلامی پیشرفت بسزایی داشت و از آن در دو بُعد علمی و طالع‌بینی استفاده می‌شد. در قرون میانۀ اسلامی نقوش به‌کار رفته بر روی سفال‌ها بسیار متنوع بود؛ به‌طوری‌که منشأ نقوش سفال‌ها از یک‌سو، و تفسیر مفاهیم آن از سوی دیگر، ذهن پژوهشگران را به چالش کشیده و باعث اختلاف نظر و چندگانگی در بین آن‌ها شده است. به‌طوری‌که گروهی ‌آن را به تأثیرات پیش از اسلام بالأخص ساسانیان اطلاق می‌کنند و گروه دیگر در پی تفسیر آن با اندیشه‌های بستر جامعه‌ای که این نقوش در آن شکل گرفته، هستند. از این‌رو ضرورت تحقیق پیش‌رو از خلاء احساس شده توسط نگارندگان در منشایابی مضامین نقوش سفال‌ها با رویکرد نجومی است. جستار پیشِ‌رو با طرح پرسش‌هایی ریشه‌یابی شده است که عبارتنداز: آیا منشأ مضامین نقوش سفال‌های قرون میانه اسلامی را صرفأ باید در دوران قبل از اسلام جستجو کرد؟ بازتاب صورت‌های فلکی بر نقوش سفال‌های این دوران چگونه بوده است؟ روش کار مقاله پیشِ‌رو، از نوع تاریخی با رویکرد تحلیلی-تطبیقی مبتنی‌بر مطالعات کتابخانه‌ای است. در روند انجام پژوهش، ابتدا اقدام به جمع‌آوری نمونه‌های آماری از موزه‌ها، طراحی نقوش با نرم‌افزار «کورل‌دراو» و تطبیق نقوش سفال‌ها با صورت‌های فلکی گردید و سپس در ادامۀ پژوهش به مطالعات کتابخانه‌ای در جهت منشأیابی مضامین و معانی صورت‌های فلکی در اسناد تاریخی پرداخته شده است. دستاورد مطالعۀ تطبیقی نقوش سفال‌ها با صورت‌های فلکی نشان داد، مباحث مربوط به نجوم و صورت‌های فلکی بخشی از اعتقادات و باورهای مردمان دورۀ میانۀ اسلامی را شکل می‌داد، که اغلب با خرافات و موجودات فرا‌زمینی تلفیق شده بود؛ بنابراین، می‌توان منشأ برخی از مضامین نقوش سفال‌ها را به باورهای خرافی صورت‌های فلکی اطلاق کرد. 
واژه‌های کلیدی: سفالگری، قرون میانه، صورت‌های فلکی، نجوم، طالع‌بینی.
متن کامل [PDF 2083 kb]   (2825 دریافت)    
نوع مقاله: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي باستان‌شناسی
دریافت: 1398/1/25 | پذیرش: 1398/1/25 | انتشار: 1398/1/25
فهرست منابع
1. - اکبری، فاطمه (1374). «پیشینۀ نقوش بر روی سفالینه‌های ایران». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران، دانشکدۀ هنرهای زیبا.
2. - افروغ، محمد؛ و نوروزی‌طلب، علیرضا (1391). « تحلیل و بررسی مفاهیم نجومی به‌عنوان شکل و صور تزئینی آثار فلزی دورۀ سلجوقی، مطالعۀ موردی: آبریز برنجی». فصلنامۀ نگره، شمارۀ 21، صص: 83-69.
3. - بیرونی، ابوریحان (1367). التنهیم لأوائل صناعهه التجیم. تهران: چاپ جلال‌الدین همائی.
4. -پوپ، آرتور؛ و اکرمن، فیلیسر (1387). سیری در هنر ایران، جلد 2. مترجم: نجف دریابندی، تهران: علمی و فرهنگی.
5. - پیربایار، ژان (1376). رمز پردازش آتش. مترجم: جلال ستاری، تهران مرکز.
6. - حسینی، سید‌هاشم (1395). «بازتاب انواع صورت‌های فلکی در هنر سفالگری دوران اسلامی تا دورۀ صفوی و تطبیق آن‌ها با نمونه‌های موجود در کتاب صورالکواکب عبدالرحمن صوفی». فصلنامۀ نگره، شمارۀ 41، صص: 113-125.
7. - خاکپور‌ایلخچی، فاطمه (1390). «تاریخ نجوم اسلامی از آغاز دورۀ اسلامی تا پایان قرن چهارم هجری». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه الزهراء، دانشکده الهیات.
8. - دگانی، مایر (1395). نجوم به زبان ساده. مترجم: محمدرضا خواجه‌پور، تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
9. - دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامۀ دهخدا. دورۀ جدید، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
10. - رضا‌زاده، طاهر؛ آیت‌اللهی، حبیب‌الله؛ و مراثی، محسن (1392). «نقدی بر انتساب سه اثر از فلزکاری غرب ایران به مکتب موصل در نیمه اول قرن هفتم هجری؛ عودسوز ابوبکر سنی رازی، ابریق و شمعدان موزۀ ویکتوریا و آلبرت»، فصلنامۀ نگره، شمارۀ 27، صص: 48-35.
11. -رنان، ا. کالین (1371). تاریخ علم کمبریج. ترجمۀ حسن افشار، نشر مرکز.
12. - زارعی، محمد‌ابراهیم؛ و شریف‌کاظمی، خدیجه (1392). «بررسی نمادهای نجومی نقوش سفالینه‌های اسگرافیاتو مجموعه موزه‌های بنیاد مستضعفان». مطالعات تطبیقی هنر، سال 3، شمارۀ 6، صص: 43 تا 54.
13. - شیمل، آنه‌ماری (1388). راز اعداد. مترجم: فاطمه توفیقی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
14. -صوفی، عبدالرحمن‌بن‌عمر (1381). صورالکواکب الثابته. ترجمۀ خواجه‌نصیر‌الدین‌ طوسی، به‌کوشش: بهروز مشیری، تهران: ققنوس.
15. - عبدالهی، رضا ( 1387). تاریخ ایران. تهران: امیرکبیر.
16. -غزنی، سرفراز (بی‌تا). ابرمردان تاریخ علوم عبدالرحمن صوفی رازی. سازمان پژوهش‌های علمی ایران.
17. - قهاری‌گیگلو، مهناز (1388). «بررسی تطبیقی صور نجومی با نقوش آثار هنری (سفال، فلز، معماری و نگارگری) ایران از قرن پنجم تا هفتم هجری». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه هنر اسلامی تبریز،هنرهای اسلامی (منتشر نشده).
18. - قهاری‌گیگلو، مهناز؛ و محمد‌زاده، مهدی (1389). «بررسی تطبیقی صور نجومی در نسخۀ صور‌الکواکب و آثار فلزی سده‌های پنجم تا هفتم هجری». فصلنامۀ نگره، سال 5، شمارۀ 14: صص: 22-5.
19. - گیاهی‌یزدی، حمیدرضا (1388). تاریخ نجوم در ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
20. - ماتین ریس (1392). تاریخچه علم نجوم. مترجم: حسین پورعباس، ناشر: سبزان.
21. - محمودی، فتانه؛ موسی‌پور، یزدان (1394). «تأثیر هنر فلزکاری مکتب خراسان بر فلزکاری مکتب موصل، بررسی موردی قلمدان و گلاب پاش». مطالعات هنر بومی، دورۀ 1، شمارۀ 3: صص 153-127.
22. - ناصریان‌اصل، شیما؛ و مجابی، سید‌علی (1392). «مطالعه‌ای بر نقوش نجومی در فلزکاری دورۀ سلجوقی و فرش دورۀ قاجار»، همایش منطقه‌ای تأثیر آموزه‌های اسلامی در پیشرفت علوم و فناوری‌های نوین، ساری.
23. - نور‌آقایی، آرش (1387). عدد، نماد، اسطوره. تهران: افکار.
24. ـ واندروردن، ل. بارتل (1372). پیدایش دانش نجوم. مترجم: همایون صنعتی‌زاده، کرمان: انتشارات دانشگاه شهید‌ باهنر کرمان.
25. - ورجاوند، پرویز (1384). کاوش رصدخانه مراغه و نگاهی به پیشینه دانش ستاره‌شناسی در ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
26. - ویلسن آلن، جیمز. (1383). سفالگری اسلامی. ترجمۀ مهناز شایسته‌فر، تهران: انتشارت مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی.
27. - هادی‌پور، هادی (1390). آشنایی با نجوم. انتشارات دانشگاه شیراز.
28. - همپارتیان، تیرداد (1382). «نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی سفالینه‌های نیشابور ( قرون چهارم تا پنجم هجری‌قمری)». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تربیت‌مدرس، دانشکده هنر.
30. Wite, G., (2008). Babylonian star-Lore:An Ill usstrated Guide to the star-Lore and Constellation of Ancient Babylonia. London: Solaria publication.
31. http://www.ashmolean.org/
32. http://searchcollection.asianart.org/
33. http://www.broklynmuseum.org/
34. http://www.davidmus.dk/
35. http://www.bostonmuseum.org/
36. http://www.metmuseum.org/
37. http://www.cincinnatiartmuseum.org/
38. https://www.agakhanmuseum.org
39. https://www.britishmuseum.org/
40. https://www.lacma.org
ارسال پیام به نویسنده مسئول

ارسال نظر درباره این مقاله
نام کاربری یا پست الکترونیک شما:

CAPTCHA



XML   English Abstract   Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Beyk Mohammadi N, Moradi Mohtasham S. A Comparative Study of Islamic Medieval Pottery Motifs with Constellations. Parseh J Archaeol Stud 2019; 2 (6) :123-141
URL: http://journal.richt.ir/mbp/article-1-128-fa.html

بیک‌محمدی نسرین، مرادی‌محتشم سپیده. مطالعۀ تطبیقی نقوش سفال‌های قرون میانۀ اسلامی با صورت‌های فلکی. مطالعات باستان شناسی پارسه 1397; 2 (6) :141-123

URL: http://journal.richt.ir/mbp/article-1-128-fa.html



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
سال 2، شماره 6 - ( 12-1397 ) برگشت به فهرست نسخه ها
فصلنامه مطالعات باستان شناسی پارسه Parseh Journal of Archaeological Studies
Persian site map - English site map - Created in 0.19 seconds with 30 queries by YEKTAWEB 4538