«علی‌آباد‌نامه» یا «سفرنامه ذهابیه قم» سندی مکتوب از چهار روزِ نخستِ سفرِ شانزده روزه میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان از تهران به قم در چهارمین سالِ آغاز سده ۱۴ قمری (۳۰ سالگی علی‌اصغرخان) است که سرگذشتِ دیده‌ها، شنیده‌ها و رویدادها؛ روایتِ گذر‌ها، منزل‌ها و ملاقات‌ها؛ شرحِ پدیده‌ها، ماجراها و رخدادهای سفر در جنوب دشت تهران و دیدارِ املاک پدری ‌_ به ویژه علی‌آباد در شمال‌غرب حوضه مسیله_‌ را بازمی‌گوید. بخشی از این سند یادمانی، یعنی یادداشت‌های انتهای گزارش روز یک‌شنبه ۱۷ صفر ۱۳۰۴ق، حاوی نکته‌هایی بکر از خاستگاه و روندِ یکی از تأثیرگذارترین تغییراتِ انسانی در سیمای طبیعی و بستر تاریخی محورِ ارتباطی ری به قم در نواحی فرودستِ جنوب حسن‌آبادِ فشاپویه و بخشی از زبانه‌های رو به غربِ دشت کویر و اطلاعاتی همزمان از متن و حاشیه آن است: «تغییر در خط‌سیر سنتی شمال‌ـ جنوب»، «انحراف آبراه‌های جاری در منطقه»، «پیدایش دریاچه‌ای وسیع به منظور قطع امید کاروانیان از جاده پیشین»، «گذرِ ناگزیرِ مسافران از معبرِ تازه‌ساز» و «نقدها و ایرادهای یکی و تأییدها و حمایت‌های دیگری» موضوع‌های شاخص و تفسیرپذیر را پیشِ روی خواننده می‌گذارد. گذشته از داده‌های تاریخی و جغرافیاییِ سودمند در جستارهای زیست‌بوم‌شناختی، باستان‌شناختی و وقایع‌نگاری‌های مکانی و منطقه‌ای، به‌طور کلی متن سفرنامه به لحاظ «نگارش و نثر» و محتوای بخش منتخب به دلیل اشاره‌هایی خاص به «رأی و نظرِ کَسان» و پاسخِ مبتنی بر مقدمه‌چینی و دستیازی به پیشینه‌شناسی مسئله، استدلال و موجه‌سازیِ کرده‌ها و حتی کارشناسی پدیده‌ها با کلامی موزون و زبانی مرسوم نیز ارزش‌هایی برای بحث و مطالبی برای نقد دارد. این مقاله با نگاهی گذرا به زندگی و کارنامه میرزا ابراهیم و علی‌اصغرخان امین‌السلطان، به گزینش و شرح گزارش بخشِ پایانی روز یادشده در علی‌آبادنامه، بازنگری محتوا و بازسنجی آن در پرتو نوشته‌های همزمان و معاصر و  نیز بازجست‌های فرامتنی ممکن در خوانش و بهره‌برداری‌های استنادی از چنین اثری می‌پردازد.